آموزش از راه دور¹(DL) هر گونه یادگیری است که طی آن معلم و دانش آموز از نظر جغرافیایی دور از یکدیگر هستند. یادگیری از راه دور با استفاده از امکانات پست الکترونیکی، ویدیو، تلویزیون کابلی، رسانه ها و یا هر تکنولوژی مرتبط با اینترنت از قبیل تابلوی پیغام ها، اتاق گفتگو و کنفرانس های کامپیوتری یا ویدیویی امکان پذیر است. در واقع آموزش از راه دور یک سیستم هدایت شده یا فرآیندی است که یادگیرندگان را به منابع دور دست متصل می کند. در ضمن، می تواند به عنوان ابزاری برای یادگیری مکمل نیز بکار گرفته شود(جلالی1381).

آموزش از راه دور عبارت است از نوعی فرایند آموزشی که در آن تمامی یا بیشتر آموزش از طریق یاددهنده نسبت به فرد یادگیرنده فارغ از زمان و مکان انجام می گیرد، بدین مضمون که تمامی یا بخشی از ارتباط بین آموزگاران و آموزنده ها از طریق یک رسانه مصنوعی، خواه الکترونیک، خواه چاپی صورت می پذیرد. بنابرتعریف، در آموزش از راه دور ابزار نرمال یا اصلی ارتباط، فناوری است(مهر پویا،1384).

تکامل تاریخی آموزش از راه دور

تکامل تاریخی آموزش از راه دور در چهار مرحله اصلی روی داده است، که هر یک از آنها با شکل سازمانی خود از اصلی ترین شکل ارتباطات مشتق شده است.

1- نظام های مکاتبه ای : که در پایان قرن نوزدهم ریشه دارند، وهنوز پر استفاده ترین شکل از آموزش از راه دور در کشور های کمتر توسعه یافته می باشند؛ بر اساس یک راهنمای مطالعه در قالب متنی اغلب همراه با اجزاء شنیداری و دیداری همچون نوار کاست و اسلاید بوده و تعامل در روش مکاتبه ای از طریق نامه ها و دیگر اسناد نوشتاری و چاپی تهیه شده است، که از طریق سیستم های پستی فرستاده می شوند(يونسكو،2002).

2-  نظام های آموزشی رادیو تلویزیونی: از فناوری های انتقالی متنوع بهره می گیرند- زمینی ، ماهواره ای و رادیو تلویزیون کابلی تا سخنرانی های زنده و ضبط شده در اختیار یادگیرنده های انفرادي ساکن در خانه و گروه هایی از یادگیرنده ها در کلاس های درس دور دست – جایی که ممکن است گونه ای از حمایت رو- در- رو فراهم آید، قرار می گیرند. برخی سیستم ها،رابطه های محدود رادیویی یا تبادل نظر ویدیویی را با شخص مربی در یک نقطۀ کانونی ارائه می دهند(همان منبع).

3-  نظام های چند رسانه ای : شامل متن، رادیو، ویدیو، مواد رایانه ای ، وبه طور معمول گونه ای حمایت رو-در-رو از آموزگار می شود که هم به افراد و هم به گروه ها منتقل می گردد. در این رویکرد،که عبارت است از آنچه از سوی دانشگاه های باز به کار گرفته می شود، آموزش دیگر کار یک فرد نیست بلکه کار تیم هایی از متخصصان است. متخصصان رسانه ای ، متخصصان اطلاعاتی ، متخصصان طراحی آموزشی و متخصصان یادگیری برنامه ها برای اعزام بین شمار بالایی از یادگیرنده ها، که معمولاً در سرتاسر کشور پراکنده هستند، آماده می شوند(همان منبع).

4-  نظام های اینترنتی: که در آنها مواد چند رسانه ای (نوشتاری ، شنیداری ، ویدیویی و رایانه ای) در شکل الکترونیکی از طریق رایانه ها- همراه با دسترسی به پایگاه های اطلاع رسانی و داده ای وکتابخانه های الکترونیکی – به افراد منتقل می شوند و تعامل بین معلم – دانش آموز، دانش آموز- دانش آموز، یک-یک ، یک –بی شمار، بی شمار- بی شمار را به صورت همزمان یا غیر همزمان – از طریق پست الکترونیکی، کنفرانس های رایانه ای و تابلو اعلانات و مانند آن میسر می سازند (همان منبع ).

تاریخچه آموزش از راه دور

1- تاریخچه آموزش از راه دور در جهان

اسحاق پیتمن در سال 1840 م پیشنهاد تدریس دوره های کوتاه مدت از طریق مکاتبه ای را برای دانش آموزان در بریتانیای کبیر ارائه کرد. گوستاو اشمیت به عنوان پدر آموزش زبان در آلمان در سال 1850 شناخته می شود که آموزش زبان از طریق مکاتبه ای برای بزرگسالان به صورت خود آموز فراهم کرد.

تاریخ نشان می دهد که دانشگاه لندن (1836) ،دانشگاه شیکاگو(1892) و دانشگاه کوئیزلند(1911) اولین موسسات آموزشی بودند که آموزش عالی از راه دور را برقرار کردند

دانشگاه باز انگلیس را می توان اولین مؤسسه آموزش از راه دور در جهان نام برد. طرح شکل گیری این دانشگاه در 1963 م ریخته شد؛ یعنی زمانی که به عنوان یک «دانشگاه مکاتبه ای» و«دانشگاه هوایی» طراحی شده بود. اما در 1969 میلادی که این دانشگاه دوران شکوفایی خود را آغاز کرد ، از طرف کمیته طراحی نام دانشگاه باز¹را به آن اختصاص دادند( ضرغام و عالی پور، 1371).

2- پیشینۀ آموزش از راه دور در ایران

     2-1  دانشگاه ابوریحان بیرونی

برای اولین بار در ایران در سال 1350 دانشکده ای در دانشگاه ابوریحان بیرونی برای ارائه آموزش از راه دور و به طریق «مکاتبه ای» شکل گرفت که مقدمات آن از سال 1348 به بعد فراهم آمده بود. این دانشکده که با نام دانشکده مکاتبه ای فعالیت خود را در چهار رشته تحصیلی آغاز کرده بود، به زودی در هفت رشتۀ تحصیلی شیمی- طبیعی، فیزیک-ریاضی، زبان و ادبیات فارسی ، آموزش و پرورش ابتدایی، اقتصاد و تعاون روستایی، مدیریت خدمات –بانکی (مقطع فوق دیپلم)، ومدیریت خدمات فنی(مقطع فوق دیپلم) به فعالیت خود ادامه داد. این دانشکده بعداً بر تعداد دانشجویان و رشته های تحصیلی خود افزود و به دو دانشکده « علوم انسانی» و«علوم اجتماعي» تفکیک شد.

آموزش از راه دور در دانشگاه ابوریحان بیرونی ، تلفیق مجموعه ای از ابزارهای آموزش حضوری وآموزش از راه دور بود. کتاب و مواد چاپی محور اصلی این ابزارها به شمار می آمد و در حقیقت اساس آموزش مکاتبه ای را تشکیل می داد. در این نظام به منظور ارائه خدمات آموزشی و سنجش آن از مواد و مطالب درسی ، کتب و مطالب مفید جنبی ، آزمون های درسی ضمن سال، مواد کمک آموزشی، کتابخانه، دفترچه های مخصوص مکاتبه با استادان برای رفع اشکالات درسی، آموزش های حضوری و امتحانات پایان نیم سال تحصیلی استفاده می شد. دانشگاه ابوریحان بیرونی در سال 1359 به کار خود خاتمه داد. این دانشگاه در خلال سال های 59-1350 در مجموع 1779 نفر در مقطع کاردانی و 1305 نفر در مقطع کارشناسی فارغ التحصیل داشته است(عظیمی،1386).

 

    2-2- دانشگاه آزاد ایران

یکسال پس از تاسیس نظام آموزش مکاتبه ای در دانشگاه ابوریحان - یعنی در سال 1351- دست اندرکاران امور آموزش عالی در اندیشۀ تاسیس دانشگاهی بودند که قادر به ارائه آموزش از راه دور باشد. پس از انجام مطالعات مقدماتی ، دانشگاه آزاد ایران در سال 1352 تاسیس شد. هدف اساسی از این تاسیس، افزایش ظرفیت پذیرش نظام آموزش عالی ایران برای تربیت نیروی انسانی متخصص و کارآمد بود. وهمچنین تصمیم گرفته شد که گروه های تهیه مواد درسی تشکیل شوند. بدین ترتیب متون درسی خودآموز به عنوان مهم ترین رسانه آموزشی دانشگاه در نظر گرفته شد، زیرا برنامه ریزان اعتقاد داشتند که متون خود آموز به دانشجویان اجازه می دهد در مکان و زمان دلخواه خود به مطالعه بپردازند. رسانه های دیگری نیز مدنظر بودند که نوارهای صوتی و تصویری، آزمایشگاه ، فیلم های آموزشی ، کیت های آموزشی و کلاس های حضوری را شامل می شد . سرانجام این دانشگاه فعالیت آموزشی خود را با پذیرش اولین گروه دانشجویان در بهمن ماه 1356 آغاز کرد . تعداد اعضای هیات علمی دانشگاه جمعا 128 نفر و تعداد کل کارکنان دانشگاه به 397 نفر بالغ گردید . تراکم کار بیش از حد گروه های تهیه درس و کار آماده سازی متون درسی و مواد دیداری – شنیداری و مجموعه های آموزشی و کمک آموزشی ، ضرورت استفاده از خدمات پاره وقت تعدادی از متخصصان را برای کمک به گروه های مزبور غیر قابل اجتناب می نمود ، از این لحاظ دانشگاه کلیه امکانات خود را برای همکاری این متخصصان بکار گرفت . این دانشگاه بدون داشتن فارغ تحصیل در سال 1359 به کار خود خاتمه داد .(همان منبع ) .

        2-3 دانشگاه پیام نور

دانشگاه پیام نور تنها دانشگاه موجود در جمهوری اسلامی ایران است که براساس نظام آموزش از راه دور (نظام آموزش باز ) تاسیس شده است . از سال 1359 تا 1366 آموزش از راه دور در ایران وجود نداشت . اما در خلال این سال ها اولیای امور آموزش عالی کشور اندیشه تاسیس موسسه آموزش عالی دیگری را در سر می پروراندند . پس از انجام مطالعات و بررسی های اولیه ، دانشگاه پیام نور در سال 1366 تاسیس شد. از اهداف ایجاد دانشگاه پیام نور می توان به موارد زیر اشاره کرد :

- ارتقاء سطح علمی و فرهنگی جامعه

- فراهم کردن امکان ادامه تحصیل در همه ي نقاط کشور

- افزایش ظرفیت پذیرش دانشگاه ها با استفاده از نیروها و امکانات بالقوه جامعه موجود در نظام سنتی

- تربیت بخشی از نیروهای متخصص جامعه

مواد آموزشی مورد استفاده در این دانشگاه کتاب های خودآموز، کتاب های جنبی ، نوارهای تصویری (ویدئویی ) ، نوارهای صوتی ، سی دی های آموزشی، نرم افزارهای چند رسانه ای دروس در قالب برنامه «پاور پوينت» و کیت های آزمایشگاهی است . این دانشگاه برای اکثر دروس کتاب خودآموز تهیه کرده است که از طریق مراکز و کتاب فروشی ها توزیع می شود . حضور در کلاس های درسی این دانشگاه به جز برای دروس عملی و آزمایشگاهی الزامی نمی باشد و برای دانشجویانی که در تمامی کلاس های رفع اشکال هر یک از دروس حضور داشته باشند از شش نمره فعالیت کلاسی بهره مند می شوند. مدارک تحصیلی این دانشگاه همانند مدارک تحصیلی سایر دانشگاه های دولتی ، معتبر بوده و برای ادامه تحصیل در داخل و خارج از کشور از اعتبار لازم برخوردارند. مقاطع تحصیلی این دانشگاه عبارتند از : کارشناسی (لیسانس)، کارشناسی ارشد (فوق لیسانس) و دکتری تخصصی (PH.D). این دانشگاه در حال حاضر در رشته های علوم پزشکی ، دانشجو ندارد. حداقل نمره قبولی در هر یک از دروس در مقطع کارشناسی 10 ، مقطع کارشناسی ارشد 12 و دکتری تخصصی 14 می باشد. تمامی برنامه های درسی و سرفصل دروس ارائه شده این دانشگاه ، مطابق با سر فصل وزارت علوم ، تحقیقات و فن آوری است .در سال های اخیر ، دانشگاه پیام نور با توجه به افزایش تقاضا در بین داوطلبان ورود به مقاطع عالی از بعد ساختاری و جغرافیایی گسترش قابل توجهی کرده است . در سال تحصیلی 86-1385 ،این دانشگاه با 11 منطقه آموزشی در حدود 683 هزار نفر دانشجو داشته است که در 457 مرکز این دانشگاه مشغول تحصیل   می باشند . این دانشگاه با گسترش دورۀ تحصیلات تکمیلی 124 رشته گرایش کارشناسی ارشد و 28 رشته گرایش دوره دکتری تخصصی به فعالیت خود ادامه می دهد. اعتبار عمرانی این دانشگاه تا تیر ماه 1384 در حدود 2.3 میلیارد تومان بوده است (سیدآقایی ،1386) .

 

نسل های تکنولوژی آموزش از راه دور

طبقه بندي ارائه شده از سيستم ها در قالب نسل هاي مختلف به ما كمك مي كند تا اجزاء تشكيل دهنده سيستم را در يك فاصله زماني  مشخص بهتر شناخته و تشريح نماييم.

-        نسل اول

مهم ترين تكنولو‍ژي كه در اين نسل به كار مي رفت، كتاب هاي درسي و جزوه هاي راهنماي مربوط به هر دوره بود. البته اينگونه مواد چاپي تنها به متون و كتاب هاي مرجع ختم نمي شوند بلكه اين مواد به طور دقيقي طراحي شده و به نحو هدفمندي توسط گروهي از متخصصان زبده و ماهر توليد مي گردند. كه اين گروه شامل:

·        طراح آموزشي آشنا با نظريه هاي يادگيري رفتاري

·        متخصصان موضوع درسي

·        هنرمندان گرافيك ماهر

·        ويرايشگر زبده

·        مدير پروژه براي اداره نمودن بودجه و مديريت زمان

يكي از مهم ترين خصوصيت هاي تكنولوژي نسل اول، به حد اكثر رساندن آزادي و استقلال دانشجويان است . به نحوي كه به نظام هاي «مطالعه مستقل» معروف است.

-        نسل دوم

نسل دوم در دوره اي شكل گرفت كه تكنولوژي هاي جديدتر جمعي رسانه هاي راديو و تلويزيون بوجود آمده و نظريه يادگيري شناختي با استقبال روز افزوني مواجه شده بود. پيشرفت هاي بوجود آمده در نظريه يادگيري شناختي باعث شد تا سازمان دهنده هاي پيشرفته¹ ايفاي نقش ها² تصاوير خلاصه³ و همتايان شبه سازي شده⁴ كاربران را به دنياي رسانه اي پيچيده اي بكشانند.

به هر حال تعامل مستقيم ميان اساتيد و دانشجويان اين نسل محدود به تكنولوژي بود كه غالبا در نسل اول (تلفن و نامه) نيز مورد استفاه قرار گرفته بودند.

-        نسل سوم

نسل سوم از مزيتي همچون امكان بر قراري تعاملات انساني همزمان و غير همزمان كه به وسيله مجموعه اي از تكنولوژي هاي ارتباطات از راه دور – بويژه همايش هاي صوتي، تصويري و رايانه اي – فراهم شده است، برخوردار مي باشد. نظريه يادگيري ساختن گرايانه نسل سوم، نظام هاي آموزش از راه دور را با هدف خلق فرصت هايي براي دانشجويان در جهت ايجاد و بازسازي دانش، چه به عنوان افرادي مستقل و چه به عنوان اعضاي گروه هاي يادگيري مورد پذيرش قرار داده است.

-        نسل چهارم

اين نسل توانسته است سه ويژگي عمده و اوليه شبكه يعني: بازيابي حجم گسترده اي از اطلاعات محتوايي، ظرفيت تعاملي ارتباطات مبتني بر رايانه و قدرت پردازشگر هاي محلي را با هم تلفيق كند.

-        نسل پنجم

به طور خلاصه، نسل پنجم توانسته است «هوش مصنوعي¹» را به توانايي هاي شبكه اضافه نمايد ويا آنگونه كه «برنوزلي»، طراح اصلي شبكه، ميگويد نوعي اشتراك معنايي را بوجود آورده كه «عوامل خودكار» انساني و غير انساني را قادر خواهد نمود تا به جستجو و فرآوري اطلاعات در شبكه بپردازند. با مروري بر «نسل هاي آموزش از راه دور» در مي يابيم كه نوع، ميزان و يكپارچگي انواع و اشكال تعامل، عنصر اساسي و تعيين كننده هر نسل است(دي.آر. گريسون و تري آندرسون ترجمه زارعي زوارعي و صفايي موحد).

نکات کلیدی در انواع روش های آموزش از راه دور

ü     جدایی معلم از دانش آموز در خلال فرایند آموزش

ü     بکار بردن رسانه ها برای مرتبط کردن معلم و دانش آموزان که محتوای درسی را منتقل می کند.

ü     فراهم آوری ارتباطات دو طرفه بین معلم، موسسه آموزشی و دانش آموز.

ü     جدا کردن معلم و دانش آموز در مکان و زمان

ü     کنترل ارادی یادگیری که این کنترل بیشتر توسط دانش آموزان نسبت به معلم انجام می گیرد.

آموزش از راه دور در واقع تازه ترین تلاش های متخصصان برای پاسخ گویی به نیاز های آموزشی کسانی است که

شایستگی استفاده از تحصیلات را دارند ولی تحت فشار موانعی چون وقت، محدودیت مکان، معلولیت جسمی و یا مسئولیت های شخصی و حرفه ای - که دانش آموزان آموزش رایج با آن مواجه نیستند – قرار گرفته اند.

 

اهداف آموزش از راه دور

-  افزایش سطح آموزشی یک جامعه از طریق کمک در جهت دسترسی به منابع اطلاعاتی جهان

-  ایجاد فرصت برای فراگیرانی که فرصت تحصیل را از دست داده اند.

-  تقویت نیروی انسانی کارآمد از لحاظ علمی وفنی.

-  بهبود کیفیت آموزشی (آموزش مرتبط با نیاز های کشور و آموزش مستمر برای شاغلین).

-  ایجاد فرصت های آموزشی برای کارکنان (زمانی، مقدسی،1376ص151).

 

اصول آموزش از راه دور

از میان اصول آموزش از راه دور به چهار اصل که از اهمیت خاصی برخوردار است اشاره می شود:

1- اصل یادگیری تسلط یاب یا یادگیری در حد تسلط : مطابق این اصل شرایط یاددهی –یادگیری به عنوان کانون فرایند آموزشی طوری تنظیم و فراهم می شود که همه دانشجویان می توانند قابلیت های تعیین شده را به طور کامل کسب کنند. توجه به این اصل یکی از ضرورت های اساسی نظام آموزش از راه دور محسوب می شود(ابراهیم زاده، 1371).

2- اصل فعالیت یادگیرنده: مطابق این اصل ، یادگیرنده برای کسب دانش و آگاهی لازم تا سطح به کاربستن خلاقیت ، باید از توانایی ها و قابلیت های فردی خود حداکثر استفاده را بکند و در این راه به معلم اتکا نداشته باشد(همان منبع).

3- اصل یادگیری توزیعی : در این اصل محیط آموزشی توزیعی، رویکردی فراگیر محور دارد و در این محیط با استفاده از فناوری های مختلف فرصتی برای انجام فعالیت ها با ایجاد تعامل میان مکان و زمان فراهم  می آید(فراهانی ،ج، 1380، ص43).

4- اصل حفظ فاصله بین فراگیر و آموزشگر: این اصل ضمن تاکید برحفظ وتقویت تعامل بین عناصر آموزشی در نظام آموزش از راه دور ، هرگونه ارتباط آموزشی را در فرایند یاددهی – یادگیری از طریق رسانه وبصورت غیر مجاورتی و در حداقل ارتباط های حضوری تعریف کرده است(همان منبع).

 

ساختار نظام آموزش از راه دور

هر نظامی به واسطۀ اجزاء تشکیل دهنده اش که عملکرد یکدیگر را کامل می کنند به کار خود ادامه می دهد(عظیمی،1386).

 یک مؤسسه آموزش از راه دور ممکن است از قسمت های زیر تشکیل شده باشد:

1) برنامه ریزی و مدیریت

2) بخش اداری

3) بخش علمی

4) سیستم ارسال( چرخه تدریس- یادگیری)  شامل:

الف. مواد آموزشی

ب. مدرسین( منابع انسانی)

    ج. دانشجویان

 

ساختار کلی یک نظام آموزش از راه دور مبتنی بر وب

1)      فعالیت های آموزشی (ارائه دوره ، شرکت در دوره ها و ... )

2)      فعالیت های پژوهشی (اجرای پروژه های پژوهشی گروهی، پژوهش های آزاد، برگزاری کنفرانس ها ،سمینارها و... )

3)    فعالیت های ستادی (پذیرش، ثبت نام، برنامه ریزی آموزشی و...)(کاهانی،1385)

 

ساختار نظام های آموزش از راه دور                مبتنی بر وب

                                

فعالیت های آموزشی

فعالیت های پژوهشی

فعالیت های ستادی

 

 

 

 

 

نمودار_2-1 ساختار كلي نظام هاي آموزش از راه دور مبتني بر وب

 

مزایای آموزش از راه دور

یادگیری باز و از راه دور به عنوان نیرویی حمایت کننده از توسعه اجتماعی و اقتصادی، امروز یکی از عرصه های آموزش و تربیت است که هر چه سریع تر در حال رشد می باشد. یادگیری باز و از راه دور خیلی زود به یک بخش پذیرفته و نه حیاتی از جریان اصلی نظام های آموزشی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه تبدیل می شود – در حالی که اهمیت ویژه ای برای مورد دوم قائل است. این رشد تا اندازه ای به واسطه علاقه مربیان و آموزگاران در بکارگیری فناوری های اطلاعاتی شبکه اینترنت برانگیخته شده است. مزایای آموزش از راه دور برای یادگیرنده ها و کارفرمایان نیز ویژگی هایی مهم از چشم انداز دولت ها به شمار می آیند(مهر پویا،1385).

 دولت ها به طور سنتی آماده سازی آموزش از راه دور را به منظورهای زیر معرفی کرده اند:

v    افزایش دستیابی به فرصت یادگیری و آموزشی

v    فراهم آوردن فرصت های افزوده برای روز آمد کردن، نگهداری و غنای فردی

v    بهبود صرفه اقتصادی منابع آموزشی

v    حمایت از کیفیت و تنوع ساختارهای آموزشی موجود

v    توازن نابرابری ها بین گروه های سنی

v    بسط و گسترش دسترسی جغرافیایی به آموزش

v    اجرای فعالیت های آموزشی و دیگر آموزش ها برای مخاطب گسترده

v    فراهم آوردن آموزش سریع و کارآمد برای گروه های کلیدی هدف

v    بسط و توسعه ظرفیت برای آموزش در حوزه های موضوعی جدید و چند رشته ای

v    ارائه آمیزه ای از آموزش با کار و زندگی خانوادگی

v    گسترش توانش چندگانه از طریق آموزش مکرر و مستمر

v    ارتقاء بعد بین الملی و تجربه آموزشی

v    بهبود کیفیت خدمات آموزشی موجود(مهرپویا،1385).

 

آموزش از راه دور به وسیله اینترنت و شبکه

از میان تمامی ابزارهای فناوری اطلاعات رایانه و اینترنت جایگاه خاصی را در آموزش پیدا کرده است. اینترنت با دارا بودن قابلیت های گوناگون ارائه متن، گرافیک، صدا و تصویر برای آموزش بسیار مناسب است. اینترنت اولین رسانه ای است که مخاطبان می توانند خود ارائه کننده مطالب باشند و بر روی رسانه خود تاثیر بگذارند. در واقع اینترنت رسانه ای واکنشی است و این قابلیت در آموزش بسیار کاربرد دارد. با بررسی ابزارهای دیگر آموزش از راه دور مانند پست، تلفن و رادیو و تلویزیون و مقایسه آنها با اینترنت، مشاهده می شود که قابلیت واکنش در اینترنت نسبت به دیگر ابزارهای کمک آموزشی بسیار بالاتر است و شاید به خاطر همین قابلیت باشد که بسیاری از کشورها به فکر راه اندازی مدارس مجازی افتاده اند. این مدارس جهت آموزش افراد از طریق اینترنت و بدون حضور در کلاس درس ساخته شده اند. آموزش مبتني بر شبكه براي اجراي دوره هاي آموزشي و واحد هاي درسي داراي ويژگي هاي قابل توجهي است. زيرا بر فعاليت دانشجو، محتواي پويا، تعامل گروهي ، پرورش تفكر، بهره گيري از روش حل مساله، فراهم آوردن امكان رقابت سالم، ساختار پويا، انعطاف پذيري زمان و مكان، سرعت توسعه، امكان به روز كردن محتوا، سهولت دسترسي به منابع متنوع، خودآموزي، دسترسي سريع و آسان، استوار است. اين ويژگي ها در برابر وضعيت سنتي، كه كتاب محور آن است و با محتواي ثابت و نظري بر تمرين و تكرار و حفظ مطالب تاكيد دارد بسيار متفاوت است(سركار آراني و مقدم، 1382).  

آموزش از راه دور مبتنی بر شبکه، دو ویژگی ممتاز برای یادگیری اثر بخش دارد:

1-بر خود آموزی تاکید می کند و به بهترین وجه امکان توسعه آن را به صورتی جذاب فراهم می آورد.

2-با تشکیل کلاس های مجازی و محیط گفتمان گروهی، امکان دسترسی به مخاطبان جهانی، مهارت های لازم برای تعامل، گفتگو، یادگیری مشارکتی، پژوهش، ارزشیابی، مشارکت و سرانجام کار از راه دور را در دانشجویان پرورش می دهد(سر كارآراني و مقدم،1382)

درنتيجه دانشجويان از اين طريق به بهترين نحو با مهارت هاي كسب و بهره گيري از اطلاعات آشنا مي شوند و با تمرين آنها اين مهارت ها را توسعه مي دهند. «فیلیپ زاک» معتقد است که اینترنت می تواند ارزان تر، سریع تر و معمولا کاراتر از انواع دیگر یادگیری باشد ولی لزوما اثر بخش نیست.

روشهاي ارائه آموزش از راه دور در اينترنت

1.       پست الكترونيكي (انتقال مواد آموزشي، ارسال تكاليف، دريافت و ارائه بازخورد)

2.      تابلو هاي اعلانات و گروه هاي خبري به منظور انجام مباحث در باره عنوان هاي خاص

3.     انتقال اطلاعات و مواد آموزشي

4.      كنش متقابل در شبكه

5.      كنفرانس هاي پرسش و پاسخ زنده كه از نظام هاي چند رسانه اي موضوع محور يا گفت و گو هاي دوستانه گروهي در اينترنت استفاده مي كنند.

6.      «اينترانت» ها يا شبكه هاي داخلي كه دسترسي به آن از خارج ميسر نيست، اين شبكه ها، آموزش هاي لازم را براي كاركنان ارائه مي دهند.

7.     پردازش اطلاعات، استفاده از منابع اطلاعاتي بر خط¹، كاتالوگ هاي كتابخانه و سايت هاي شبكه براي به دست آوردن اطلاعات و پيگيري تحقيقات مرتبط با زمينه مطالعاتي(سركارآراني و مقدم،1382).

مزایای آموزش از راه دور از طریق اینترنت

ü     انعطاف پذیری زمان و مکان

ü     امکان بالقوه دسترسی به مخاطبان جهانی

ü     عدم وابستگی به تطابق تجهیزات رایانه ای و نظام های کاربردی

ü     سرعت پیشرفت زیاد در مقایسه با ویدیوها و دیسک های فشرده

ü     سادگی به روز کردن محتوا و همچنین قابلیت بایگانی اطلاعات

ü     هزینه های پایین گسترش و کاربرد(همان منبع)

محدودیت های آموزش از راه دور از طریق اینترنت

o       خطوط محدود ارتباطی و مودم های با سرعت پایین، انتقال صدا، تصویر و گرافیک را با مشکل مواجه می کند.

o       نداشتن مهارت های تکنیکی و غنی بعضی از استفاده کنندگان.

o       دسترسی به اینترنت برای افراد روستایی و دور افتاده مشکل است.

o       کناره گیری اجتماعی، فقدان کار گروهی حضوری، تعامل هاي عینی، روابط عاطفی اثربخش و عبارات غیر شفاهی موجب تاخیر در ارتباط می شود.

o       جستجو در پایگاه های اطلاعاتی بسیار و سایت های مختلف شبکه به مهارت های مدیریت اطلاعات نیاز دارد(همان منبع).

پیشینه یادگیری الکترونیکی

 

یادگیری الکترونیکی از نقطه نظر فلسفه مبتنی بردیدگاه ساختن گرایانه و مشارکتی  است و به اعتقاد برخی از متخصصین مهمترین تکنولوژی است که خواهد توانست رویکرد جدید تدریس و یادگیری را مورد حمایت قرار دهد. یادگیری الکترونیکی روش های تدریس ویادگیری سنتی رامتحول کرده و در تکمیل و توسعه آن نقش بسزایی داشته است. کراس مخترع واژه یادگیری الکترونیکی می باشد.عقیده او براین است که ارتباط مبتنی بر رایانه اساسی ترین تغییری بوده است که درطی 150سال گذشته درفناوری ارتباطات روی داده است(دلاسولا پول[1] ،1984 ).

یادگیری الکترونیکی مقوله تازه در آموزش نیست ،زیرا از اوایل دهه هشتاد میلادی یادگیری از طریق رایانه یا C B T [2] شکل گرفته است (منبع اینترنتی لاتین شماره 16 ).

ساده ترین و اولین نوع آموزش از طریق رایانه نسخه ای الکترونیکی از ماشین آموزشی[3] بود که توسط بی.اف.اسکینر[4] ابداع شد بود. یادگیری از طریق سیستم های چند رسانه ای[5] گسترش یافت و برنامه های رایانه ای با استفاده از عناصر گرافیکی ،صوت ،رنگ، انیمیشن و شبیه سازی[6] پیچیده ترشدند( کلارک و مایر ،2008 ).

یادگیری الکترونیکی

تا کنون از یادگیری الکترونیکی تعاریف مختلفی ارائه شده است. برخی از این تعاریف عبارتند از:

یادگیری الکترونیکی از نظر «بلوک» به یادگیری اطلاق می شود که از طریق اینترنت صورت می گیرد.

از نظر «مازی» یادگیری الکترونیکی، فناوری شبکه را برای طراحی، انتخاب، اداره و توسعه آموزش به کار می برد.

از نظر «نیکولز» (2003)، یادگیری الکترونیکی بهره گیری از ابزار های تکنولوژیکی گوناگون است که یا مبتنی بر «وب» بوده و یا توسط آن منتشر می گردد و در خدمت اهداف آموزشی هستند.

به عقیده «کراس» که خیلی ها وی را به عنوان مخترع واژه یادگیری الکترونیکی می دانند، یادگیری الکترونیکی دارای شش مشخصه زیر است:

1-یادگیری الکترونیکی توسط اینترنت صورت می گیرد.

2-یادگیری الکترونیکی با جدیدترین اطلاعات همراه است.

3-یادگیری الکترونیکی می تواند مجموعه ای از روش های آموزشی را در بر داشته باشد(نظیر کلاس های مجازی، همکاری دیجیتالی، شبیه سازی و...)

4-یادگیری الکترونیکی مبتنی بر یادگیری بوسیله تلاش و کوشش توسط خود فراگیر با بهره گیری از تکنولوژی های جدید است.

5-یادگیری الکترونیکی قابلیت انجام فرایند های اداری و مدیریتی از قبیل ثبت نام، پرداخت شهریه، نظارت بر روند اجرای فعالیت های دانشجو، تدریس و نظارت و اجرای ارزشیابی را از راه دور فراهم می سازد.

6-یادگیری الکترونیکی فراگیر محور است و به ویژگی های فردی فراگیران توجه می شود(دي.آر.گريسون و تري آندرسون،ترجمه زارعي زواركي و صفايي موحد،1384).

از نظر گریسون و آندرسون (2003)، یادگیری الکترونیکی به آن نوع یادگیری اطلاق می گردد که در محیط شبکه و اینترنت و در ساختی رسمی به وقوع می پیوندد و مجموعه ای از تکنولوژی های چند رسانه ای در ایجاد آن به کار می روند. به طور کلی یادگیری الکترونیکی به آن نوع یادگیری گفته می شود که در محیط شبکه به وقوع می پیوندد که در آن مجموعه ای از تکنولوژی های چندرسانه ای، فرارسانه ای و ارتباطات از راه دور به خدمت گرفته می شود(دي.آر.گريسون و تري آندرسون ترجمه زارعی زوارکی و صفایی موحد، 1384).

تا کنون هر گونه آموزش با کمک ابزار الکترونیکی و کامپیوتر را آموزش الکترونیکی قلمداد می کردند ولی با گذشت زمان، آموزش الکترونیکی به آموزش هایی اطلاق شده است که در فرایند یادگیری – یاددهی از اینترنت یا اینترانت استفاده می شود. در مجموع آموزش الکترونیکی عبارت از استفاده از فناوری برای طراحی، ارائه، انتخاب، به کاربردن، حمایت و گسترش دادن یادگیری می باشد(الحسینی،1385).

یادگیری الکترونیکی از نقطه نظر فلسفی مبتنی بر دیدگاه ساختن گرایانه و مشارکتی است و به اعتقاد برخی از متخصصان، مهم ترین فناوري است که خواهد توانست رویکردهای جدید تدریس و یادگیری را مورد حمایت قرار دهد(دي.آر.گريسون و تري آندرسون ترجمه زارعی زوارکی و صفایی موحد، 1384).

 

نقش معلم در آموزش الکترونیکی

همانند آموزش سنتی در یادگیری الکترونیکی نیز معلم نقش کلیدی دارد. طراحی و سازماندهی آموزشی، تسهیل بحث و گفتگو و آموزش مستقیم از نقش های مهم معلم در فرایند یادگیری الکترونیکی است.

v    طراحی و سازماندهی

طراحی و سازماندهی با ساختار ها و فرایند های سطح کلان سر و کار دارند. شاید بتوان گفت طراحی و سازماندهی یک دوره یادگیری الکترونیکی را سخت تر از طراحی و سازماندهی دوره های درسی مشابه در ساختار آموزشی کلاسی دانست.

طراحی به تصمیم هاي ساختاری اشاره دارد که قبل از شروع فرایند اتخاذ می گردند اما سازماندهی، یک چنین تصمیم هاي مشابهی را مد نظر قرار می دهد که برای انطباق با تغییرات بوجود آمده در طی اعمال تدریس و یادگیری اتخاذ می گردند.

v    تسهیل بحث و گفتگو

معلمان نقش عمده ای در تسهیل بحث در تجارب یادگیری الکترونیکی دارند. مدیریت بحث ها و نظارت بر آنان در ساختارهای یادگیری الکترونیکی کم اهمیت تر از بحث های چهره به چهره نیست. تسهیل بحث با هدف ایجاد شناخت پیرامون مباحث موضوعات آموزشی، بین فردی و سازمانی را در بر می گیرد.

v    آموزش مستقیم

آموزش مستقیم چیزی فراتر از نقش تسهیل سازی بوده و غالبا با موضوعات محتوایی مشخصی نظیر شناسایی سوء برداشت ها سر و کار دارد. رهبری عالمانه مربی در این مرحله تجلی یافته و ماهیت آن کاملا مشخص می باشد.

 

محتوای آموزش الکترونیکی

آنچه هدف نهایی ایجاد هر سیستم آموزش الکترونیکی می باشد مسئله یادگیری است و یادگیری بر اساس محتوای مناسب صورت می گیرد.

طبق آمار سال 2004 ، 80 درصد هزینه های صورت گرفته برای آموزش الکترونیکی در کشور آمریکا برای ایجاد محتوا مصرف شده است.

برای انجام پروژه های ایجاد محتوا، افراد/گروه های زیر مورد نیاز می باشد:

ü     مدیر پروژه

ü     طراح آموزشي (آشنا با مسائل آموزش الكترونيكي )

ü     متخصص موضوع درس

ü     ایجاد کننده درس

ü     گرافیست و طراح وب برای ایجاد صفحات

ü     مسئول سایت برای انتقال به سرور(فاطمی،1385)

ابزارهای آموزش الکترونیکی

از عوامل موثر در آموزش، نحوه تعامل بین استاد و دانشجویان و دانشجویان با یکدیگر می باشد. ابزارهای زیر در برنامه های هم زمان¹ و گاها غير هم زمان² بکار گرفته می شود.

·        همکاری به صورت ارائه اسلاید

·        مکالمه صوتی و تصویری

·        مکالمه متنی

·        تخته الکترونیکی

·        روش های به اشتراک گزاری صفحه الكترونيكي و نرم افزارها

·        استفاده از مرورگر الکترونیکی

·        به اشتراک گزاری فایل ها

·        پیغام دهی و عکس العمل

·        برنامه ریزی کلاس

·        رای گیری و آزمون

·        گروه بندی پیشرفته

·        کنترل رایانه دانش پژوهان(فاطمی،1385)

 

محدودیت های آموزش الکترونیکی

1.       وابستگی تکنولوژیکی در سطح ایجاد بسترها و برنامه ها و نیز در سطح استفاده کنندگان

2.      فقدان حس فیزیکی در تعامل ها

3.     خطر اعتیاد به کاربرد اینترنت و کامپیوتر و از دست دادن وقت تفریح و آزاد

4.      کاستی در محتوای مناسب

5.      برخی مسایل ناشناخته تربیتی – اجتماعی

6.      سرمایه گذاری اولیه بالا(الحسینی،1385)

روش های ارائه آموزش الکترونیکی

آموزش الکترونیکی معمولا به دو روش غیر همزمان و همزمان ارائه می شوند.

در روش غیر همزمان تعامل دانش آموز و محتوا و معلم در هر زمان و هر مکان تحت کنترل فراگیر قابل ارائه است. اما در روش های همزمان که به شکل زنده و تحت کنترل استاد ارائه می شود، واقعیت این است که جامعیت سیستم باید بتواند هر دو شیوه را در اختیار قرار دهد تا نوعی ترکیب روشی¹ بوجود آید(الحسینی،1385).

مزایای آموزش الکترونیکی

● هزينه توليد دوره های آموزش الکترونيکی گران نبوده و با استفاده از نرم افزارها و ابزارهای موجود می توان پس از تهيه نرم افزار مربوطه ، اقدام به توليد دوره های آموزش الکترونيکی کرد.

● فراگيران قادر به تنظيم آهنگ يادگيری خواهند بود. اکثر برنامه های آموزش الکترونيکی را می توان در زمان نياز به آنها ، استفاده کرد .

● سرعت فراگيری آموزش الکترونيکی نسبت به آموزش های سنتی بمراتب بيشتر بوده و حداقل 50 در صد بهبود و سرعت را بدنبال خواهد داشت . فراگيران دوره های آموزش الکترونيکی می توانند موضوعات و مطالبی را که نسبت به آنها آشنائی دارند ، مطالعه نکرده و صرفا" بر روی موضوعاتی متمرکز گردند که نسبت به آنها آشنائی وجود ندارد.

● آموزش های الکترونيکی از پيام های يکنواخت بمنظور ارتباط با مخاطب استفاده می نمايند. ( حذف سلايق و تجارب فردی در مقايسه با آموزش های سنتی )

● آموزش های الکترونيکی مستقل از پارامترهای زمان و مکان بوده و در هر زمان و هر محل می توانند مورد استفاده قرار گيرند.

● بهنگام سازی دوره های مبتنی بر آموزش الکترونيکی بسرعت و بسادگی انجام می گيرد.

● آموزش های الکترونيکی باعث افزايش قدرت نگهداشت اطلاعات در فراگيران می گردد. در اين راستا از عناصر متفاوتی نظير : صوت ، تصوير ، امتحانات کوتاه مدت ، ارتباط متقابل با فراگير و ساير موارد برای تاکيد مجدد در فراگيری هدفمند استفاده می گردد.

 در صورتيکه فراگيران بخش هائی از يک دوره آموزشی را بدرستی فرا نگرفته باشند ، می توانند در زمان دلخواه مجددا" بخش مربوطه را مطالعه نمايند.

● مديريت برنامه های آموزش الکترونيکی برای گروه های زيادی از دانشجويان ، بسادگی انجام خواهد شد. دنبال نمودن وضعيت آموزشی دانشجويان و ميزان پيشرفت بوجود آمده ، زمانبندی و اختصاص دوره های آموزشی برای پرسنل و کارمندان يک اداره و دنبال نمودن وضعيت پيشرفت آنها و ساير موارد مربوط به مديريت آموزشی بسرعت و بسادگی محقق می گردد.
1. نیازی به صرف وقت و حضور در کلاس نیست.
2. برخورداری از یک روش مطالعه انعطاف پذیر که مطابق نیاز دانشجو است.
3. سرعت مطالعه دست دانشجو است.
4. مانند کلاس های درسی برنامه آموزشی، راهنمایی درس ، دروس مرجع و ... وجود دارد.
5. در مطالعه به صورت برخط از مزایای کار گروهی بهره مند می شوید.
6. کنجکاوی و ابتکار بیشتر و دسترسی به تکنولوژی های جدید.
7. اطلاعات به روز است و از اطلاعات به روز می توانید استفاده کنید.
8. ارزیابی به صورت برخط است.
9. می توانید هر کجا که باشید مدرک خود را از طریق اینترنت به دیگران و رییس خود نشان دهید.
10. می توانید بیش از یک درس یا رشته را فرا گیرید.
11. آموزش الکترونیک را با استفاده از هر فراهم کننده خدمات اینترنتی و بدون محدودیت می توان به کار برد. اما ارائه دهنده دروس می تواند از یک اینترانت برای این کار استفاده کند که در این صورت محدوده آموزش محلی خواهد بود.
12. می توان از هر مرورگری برای آموزش الکترونیک استفاده کرد به شرطی اینکه برنامه های سایت با پلاگ اين های مرورگر مطابقت نماید. مثلا حمایت مرورگر از کدهای جاوا.
13. در هر زمان می توان یاد گرفت.
14. در هر مکانی امکان یادگیری وجود دارد.
15. هزینه های یادگیری کاهش می یابد.
16. دانش و اطلاعات را عموم مردم می توانند بدست آورند.
17. نتیجه آموزش و یادگیری شما سریعتر مشخص می شود.
18. با استفاده از امکانات چند رسانه اي مطالب بیشتر در ذهن می ماند.
19. تبعیض و پارتی بازی کمتر اتفاق می افتد.

تعامل در یادگیری الکترونیکی

یکی از مهمترین مسائلی که در مورد تکنولوژی های به کار گرفته شده در اینترنت باید مد نظر قرار گیرد میزان ظرفیت آن ها در حمایت از تعاملات است. این تعامل بیشتر در صدد است تا دانشجویان را با دیگر دانشجویان، اساتید و اشکال غیر انسانی محتوی درگیر کند. به هر حال تعامل بین اساتید، اساتید

و محتوی و در میان خود عوامل محتوایی باعث توسعه ظرفیت های موجود در جهت یاری رساندن و تقویت برنامه های یادگیری الکترونیکی و ارائه آنها شده است.

 

 

 

دانشجو

                                                                                                دانشجو - دانشجو 

                                        

استاد

محتوی

                                                        يادگيري معني دار

     استاد - محتوا - محتوا

 

 

نمودار-2-2 تعامل در يادگيري الكترونيكي(دي.آر. گريسون و تري آندرسون ترجمه زارعي زوارعي و صفايي موحد).

 

عواملی كه یادگیری الکترونیکی را منحصر به فرد می کند

آیا با توجه به نتایج مقایسه ای رسانه ها ، می توان گفت همه رسانه هاهمترازند؟ خیر. همه رسانه ها نمی توانند از تمامی موقعیت های آموزشی استفاده کنند برای مثال مطالبي که توسط متون نوشتاری ارائه می شوند قادر نیستند صوت وتصاویر متحرک را ارائه دهند بنابراین این روش آموزشی محدودیت هایی دارد.

 کلارک ومایر (2008 )چهارارزش بالقوه رابه روش های آموزش یادگیری الکترونیکی نسبت می دهند.

1-      تمرین با بازخورد های مناسب اتوماتیک

2-     ادغام روش آموزشی خود آموز ومشارکتی

3-    انطباق پویا در آموزش بر اساس یادگیری الکترونیکی

4-     کاربرد شبیه سازی ها و بازی ها

 

عواملی که باعث ایجاد یادگیری الکترونیکی با کیفیت می شود (وبستر،2004 ) :

1-      کنش یا تعامل در حد بالا

2-     برنامه های شبیه سازی پویا

3-    صوت وتصویر

4-     پیوستن به سیستم آموزشی کنترل شده جهت ثبت پیشرفت های کاربر

پنج اشتباه در استفاده از آموزش الکترونيکى

اگرچه آموزش الکترونيکى فنآورى مورد بحث روز مى‌باشد، اما شرکت هايى که اقدام به پياده‌سازى اين فنآورى مى‌نمايند اگر از برخى موارد مشکل زا حذر ننمايند، با دشواري هاى فراوانى مواجه خواهند شد:

1- عدم حمايت مديريت ارشد سازمان در مراحل خريد و اجراى مداوم

2- محتواى آموزشى خسته کننده و ضعيف

3- فنآورى که کاربرد آن سخت بوده و غيرمطمئن باشد

4- فرهنگى که پذيراى آموزش الکترونيکى نباشد و يا هيچ اطلاعى از آن نداشته باشد.

5- عينيت نيافتن آموزش الکترونيکى همراه با نتايج قابل اندازه ‌گيرى

انواع یادگیری و مزیت های آموزش الکترونیکی

کلا نوع یادگیری را می توان به سه دسته تقسیم کرد:
1. یادگیری شخصی
2. یادگیری جمعی
3. کلاس های مجازی

1. یادگیری شخصی : در این دسته فرد رشته مورد علاقه خود را انتخاب می کند و در محیط اطراف خود مخصوصا اینترنت به دنبال اطلاعات مرتبط با آن می گردد و در آن زمینه تحقیق می کند سپس سوالات خود را از اساتید آن رشته به صورت آنلاين می پرسد.
2. یادگیری جمعی : در این دسته شرایطی برای افراد مهیا می شود تا با یکدیگر و اساتید خود ارتباط بر قرار کنند. از جمله این ابزار مباحثه و گفتگو و غیره است. در این روش معمولا زمان شروع و خاتمه دوره آموزشی و امتحانات برای همه آن گروه یکسان است.
3. کلاس های مجازی : در این دسته شرایط کاملا مانند کلاس درس است و حتی در بعضی از موارد در کلاس های فيزیکی برگزار می شود. در این جا از ویدئو کنفرانس و به جای تخته سیاه از یک ویدئو پروژکتور استفاده می شود. گاهی از اوقات برای هر فرد یک کامپیوتر در نظر گرفته می شود و ارتباط ویدئویی از طریق صفحه نمایشگر و دوربین یا وب کم خواهد بود و هر کسی می تواند از طریق کامپیوتر با استاد ارتباط برقرار کند. این روش مخصوصا برای برگزاری کلاس هایی که استاد مربوط به آن درس به تعداد کافی موجود نیست و امکان جابه جایی اساتید هم وجود ندارد مفید می باشد به ویژه برا ی دانشگاه ها. شاخه ای از این دسته در پزشکی از راه دور نیز استفاده می شود. مقایسه یادگیری از طریق آموزش الکترونیکي و یادگیری در کلاس هاي فزیکی معمولی سعی شده است کلاس هاي مجازی همانند کلاس های واقعی ایجاد شود اما برای اهداف آموزش الکترونیکی تغییر یافته و منعطف تر شده اند. نحوه ارائه درس باعث تغییر در نحوه یادگیری و مطالب آموزشی شده است. متون درسی، نحوه انتخاب آن ها و آموزش آن ها با آموزش سنتی متفاوت است.

ضرورت آموزش الکترونیکی

. برخی از ضرورت های آموزش الکترونیکی عبارتند از:

1)      حجم بالای فراگیران

2)      حجم زیاد اطلاعات

3)    درگیری های زمانی و محدودیت تعداد اساتید

4)     محدودیت های مکانی منابع

5)     درگیری های زمانی فراگیران

6)     هزینه ها

7)    روش های جدید: برخلاف روش های سنتی آموزش های الکترونیکی عموما فراگیر محور بوده و ابزار مناسب در جهت هدایت تحصیلی دانش پژوهان را در اختیار استاد قرار می دهد(فاطمی،1385).

 

 

 

اهداف كلي نظام آموزش الكترونيكي

• كاهش هزينه هاي اياب و ذهاب
• كاهش زماني كه براي آموزش در خارج از سازمان صرف مي شود
• بهبودي و سرعت در انجام وظايف شغلي
• رسيدن به عملكرد بهتر
• در دسترس بودن آموزش در هر زمان و هر مكان
• آموزشي مرتبط، موثر و جذاب

الف) سازمان ها و مراكز آموزشي :

• كاهش هزينه هاي سربار از جمله عوامل مؤثر براي پذيرش و استقبال از اين نظام نوين آموزشي به حساب مي آيد. حذف هزينه هايي از قبيل حق التدريس مربيان آموزشي ،حقوق پرسنلي ،اجاره مكان هاي آموزشي ،اياب و ذهاب و...
• صرفه جويي در زمان يادگيري :آموزش به شيوه الكترونيكي بين 40 تا60 درصد زمان يادگيري را كاهش مي دهد.
• صرفه جويي در زماني كه كارمند بابت آموزش در مؤسسه هاي بيرون از محيط كار صرف مي كند.
• افزايش توان يادگيري و بازدهي و نيز كاربردي تر بودن آموخته ها در محيط كار با افزايش 25% توان يادگيري نسبت به شيوه سنتي.
• ارائه پيوسته و يكنواخت محتواي آموزشي كه امكان ارائه غير همزمان و متناسب با سرعت يادگيري فراگير ميسر مي باشد.
• امكان ارائه آموزش براي هر تعداد از فراگيران تحت آموزش
• امكان مشاركت و تعادل بيشتر با ديگر مراكز آموزشي داخلي و خارجي
• امكان ذخيره سازي و استفاده مجدد دانش ايجاد شده در هر درس
• مديريت آموزش با دقت بالا

ب) اساتيد ، مربيان و مولفان آموزشي :

·        امكان ارزيابي سريعتر و راحت تر فراگيران

·        مديريت تدوين و طراحي محتواي آموزشي

·        امكان به روز رساني سريع تر و آسان تر محتواي آموزشي

·        نظارت و پيگيري دقيق استاد درس، بر روند آموزش فراگيران تحت آموزش

·        امكان استفاده از آخرين تكنولوژي ديجيتال در تهيه مواد آموزشي

برنامه ريزی دوره های آموزشی

برنامه ريزی، مهمترين مرحله ايجاد هر نوع برنامه آموزشی است . انتقال محتويات استفاده شده در آموزش های سنتی بر روی صفحات نمايشگر کامپيوتر، بزرگترين پيامدهای منفی و نتايج اشتباه را بدنبال خواهد داشت. محتويات دوره های آموزش الکترونيکی می بايست با استفاده از عناصر مربوطه بدرستی انتخاب و طراحی شده و در محيط مورد نظر نصب گردند. ماهيت و نوع ارائه موضوع و محتوی در آموزش های الکترونيکی با آموزش های سنتی با يکديگر کاملا" متفاوت بوده و می بايست دقت گردد که همان آموزش های سنتی بنام آموزش الکترونيکی استفاده نگردد.

 

اولين مرحله ...

قبل از اينکه چيزی روی کاغذ قرار گيرد ، می بايست مخاطبان آموزشی مشخص گردند. استفاده از ابزارهای ناشناخته برای آموزش قطعا" نتايج مثبتی را برای فراگيران الکترونيکی بدنبال نخواهد داشت.

برنامه های آموزشی طراحی شده می بايست در ابتدا ، روش و يا روش های ارائه ( توزيع ) اطلاعات را برای مخاطبان مشخص نمايد.( آموزش مبتنی بر وب ، آموزش مبتی بر شبکه ، آموزش مبنتی بر CD-ROM ). در اين راستا لازم است به محدوديت های سخت افزاری فراگيران نيز توجه گردد. پهنای باند موجود دارای نقش بسيار مهمی در ميزان موفقيت دوره های آموزش الکترونيکی است که از برنامه های چند رسانه ای استفاده می نمايند.

سازماندهی ، سازماندهی ، سازماندهی

محتويات و موضوعات مورد نظر جهت آموزش را می بايست به بخش ها ي مجزا تقسيم نمود تا بتوان آنها را با استفاده از عناصر مورد نظر ، نمايش داد . مثلا" با استفاده از نرم افزارهای موجود برای طراحی دوره های مبتنی بر آموزش الکترونيکی می توان برنامه آموزشی خود را به چندين کتاب تقسيم و هر کتاب شامل فصل ها و صفحاتی باشد. کتاب ، فصل و صفحه نمونه ای از سازماندهی محتويات برای ارائه به فراگيران الکترونيکی می باشد. به هرحال محتويات مورد نظر جهت ارائه را می بايست به بخش های مفهوم دار تقسيم و در ادامه تمام بخش های فوق را در يک دوره آموزشی الکترونيکی با توجه به جايگاه مربوطه استفاده کرد. بخش هاي ايجاد شده ، نبايد زمانی بيش از بيست دقيقه را دارا بوده تا فراگيران بتوانند با علاقه و رغبت بيشتر و بدون خستگی مطالب دوره آموزشی را دنبال نمايند.

روش حرکت بين محتويات يک دوره آموزش الکترونيکی ، يکی ديگر از نکات مهم در زمان سازماندهی يک دوره آموزشی است . در صورتيکه حرکت بين محتويات يکد دوره به سختی انجام گيرد ، فراگيران تمايلی به ادامه دادن نداشته و با فشردن صرفا" يک کليد از دوره خارج خواهند شد.

ارتباط متقابل با فراگيران و استفاده مناسب از رسانه های اطلاعاتی

پس از برنامه ريزی و سازماندهی يک دوره آموزشی می بايست در ادامه نحوه ايجاد تعامل با فراگيران ، انيميشن ، صوت و ويديو را در يک برنامه آموزشی مشخص کرد. در اين راستا لازم است ، برای بيان يک حقيقت از روش های متفاوت ارائه مطلب استفاده تا هر يک با توجه به جايگاه خود ، سهمی در آموزش داشته باشند. مثلا" می توان موضوع مورد نظر را بصورت يک متن ساده بر روی صفحه نشان داده و در ادامه از فايل های صوتی و تصويری مرتبط با موضوع فوق برای ايجاد ارتباط با موضوع و کمک به درک و شناخت حقيقت و يا موضوع مورد نظر استفاده کرد. استفاده از متن

استفاده از متن در دوره های مبتنی بر آموزش الکترونيکی دارای جايگاه خاص و مهمی است . يکی از مشکلات موجود در اين زمينه استفاده اغلب پياده کنندگان دوره های آموزش الکترونيکی از محتويات موجود آموزشی و استقرار آنها بر روی صفحات نمايشگر کامپيوتر است . حداکثر ميزان ارتباط متقابل با فراگيران ، مطالعه و خواند ن متن بر روی صفحه نمايشگر و کليک نمودن برای رفتن به صفحه بعد است . در دوره های آموزش الکترونيکی می بايست از متن استفاده کرد .در اين راستا لازم است مسئوليت بيشتری ( دارای مفهوم بيشتر ) به متن ها سپرده شود. متن های موجود در هر صفحه نبايد بيش از شش خط بر روی صفحه بوده و به منظور فراگيری مناسب آنان می بايست از ساير عناصر و امکانات ارائه موضوع و محتوی استفاده کرد..

-        استفاده از صوت

استفاده از صوت در جايگاه مناسب ، اثرات مثبت آموزشی را به دنبال خواهد داشت . با ترکيب بهينه کلمات نوشتاری و صوتی قابليت نگه داشت و بازيابی اطلاعات ذخيره شده در حافظه بيشتر خواهد شد

استفاده از ويدئو

بر اساس تحقيق ها و مطالعه هاي انجام شده ، استفاده از تصاوير ويدئويی در امر آموزش بسيار مثبت و مفيد خواهد بود. با توجه به برنامه های طراحی شده برای ارائه موضوع ها و محتوا هاي متفاوت يک دوره آموزش الکترونيکی می توان از تصاوير ويدئويی در جايگاه واقعی خود استفاده کرد . در صورتي که برنامه آموزشی ارائه شده مبتی بر محيط و بستر وب می باشد ، می بايست از پهنای باند قابل قبولی استفاده گردد. حجم قطعات ويدئويی می بايست بدرستی انتخاب و موضوع هاي مربوطه نيز می بايست دارای يک ارتباط منطقی و نظام مند با ساير عناصر اطلاعاتی يک دوره آموزشی باشند.

-        استفاده از انيميشن

استفاده از عناصر گرافيکی و انيميشن دارای جايگاهی خاص در آموزش است . مشاهده انيميشن های آموزشی همواره برای فراگيران دوره های آموزش الکترونيکی جذاب و سرگرم کننده است . در صورتي که برنامه آموزشی از طريق وب ارائه می گردد ، استفاده از پهنای باند مناسب لازم و ضروری است .

-        استفاده از امتحانات کوتاه مدت

استفاده از آزمون های کوتاه مدت به مراه دوره های آموزش الکترونيکی بمنظور اخذ بازخورد های مناسب بسيار مفيد و لازم است . با اخذ بازخورد های لازم در سريع ترين زمان می توان در صورت عدم موفقيت در ارائه يک موضوع و يا محتويات خاص ، اقدام به اعمال تغييرات لازم نموده تا در روند آموزش فراگيران خللی ايجاد نگردد. با برگزاری آزمون های کوتاه مدت ، می توان از روند يادگيری فراگيران نيز سريعا" آگاه و در صورت لزوم مشاوره های آموزشی و هدايت شده ای را برای آنها پيشنهاد کرد.

رسانه

 

رسانه،وسیله ای است که فرستنده به کمک آن معنی ومفهوم موردنظرخود (پیام ) را به گیرنده می سازد.به عبارت دیگررسانه وسیله حامل پیام ازفرستنده به گیرنده است(امیر تیموری 1377ص 16 ).   

 رسانه را عبارت ازوسایل فیزیکی و امکانات مکانیکی تبدیل پیام ها به علایم و انتقال آنها از مجاری یا کانال های ارتباطی بدانیم ،دراین صورت رسانه راهمان حامل پیام ازیک منبع به یک مقصد دانسته ایم

رسانه آموزشی

رسانه آموزشی وسایل فیزیکی هستند که توسط آنها یک پیام آموزشی منتقل می شود. هر آموزش شامل محتوایی است که برای انتقا ل آن به فراگیر باید از وسیله یا ابزاری که رسانه آموزشی نامیده می شود استفاده کرد.رسانه آموزشی به عوامل یا ابزاری گفته میشود که کل محتوا آموزش را به فراگیران منتقل می کند درصورتی که در یک آموزش محتوا وسیله انتقال محتوا (فراگیر) مشخص باشد آموزش بصورت کامل قابل اجرا خواهد بود.      

رسانه آموزشی به کلیه امکاناتی اطلاق می شود که می توانند شرایط در کلاس بوجود آورد که تحت آن شرایط شاگرد قادر خواهد بود ،اطلاعات ،رفتارها ،و مهارتهای جدید را با درک کامل بدست آورند.

رسانه های آموزشی ازنظرارتباط

 

1-    رسانه های یک طرفه یا غیر تعاملی

رسانه هایی هستند که معلمان ،شاگردان و افراددیگرمی توانند برای ارائه مطلب به مخاطبان خودازآنها استفاده کنند برای مثال تصاویر ،اطلاعات یا آگاهی هایی رابه بینندگان خود می دهند.اسلاید، ورقه های شفاف وفیلم های متحرک همگی تنها برای دادن اطلاعات یک طرفه به بینندگان، دانش آموزان طرح ریزی شده اند.رسانه های غیر تعاملی برای آموزش های گروهی استفاده می شود. دراین گونه موقعیت ها دانش آموزان تنها گیرندگان اطلاعات محسوب می شوند. آنان فعالیتی در پاسخ به اطلاعات ارائه شده انجام نمی دهند و درنتیجه گیرندگان غیرفعال اطلاعات هستند.رسانه های غیرتعاملی قدیمی ترهستند ودر طول سال های قرن بیستم تا اواخر دهه ی 1970به تدریج به وجود آمده ووسعت یافته اند.

2-    رسانه های تعاملی یا دو طرفه

رسانه هایی هستند که سبب ایجاد موقعیت های آموزشی دو طرفه میان یادگیرنده ومعلم می شود.این رسانه ها این گونه برنامه ریزی می شوندکه ازیاد گیرنده پاسخ می طلبندواغلب حتی می توانند پاسخ آنان را ارزشیابی می کند و به یاد گیرنده بازخورد می دهد وباعث تسهیل یادگیری فعال می شود.رسانه های تعاملی درمحیط های آموزشی وکلاس درس بررسی می کنیم جایی که تعامل یا کنش متقابل بین معلمان ودانش آموزان درفرایند یادگیری با هم همکاری می کنند ، با یکدیگر بحث وگفتگو می نمایند ودرباره اهداف، آرمان ها، توانایی ها،علایق، فعالیت ها وارزشیابی به توافق می رسند.معلمان ممکن است اطلاعات خود راازطریق منابع متعددی ارائه دهند وازدانش آموزان همکاری وهمفکری بخواهند(ذوفن و خسروی ،1380).

 

تاثیرات استفاده از رسانه ها

1-    ایجاد تجارب یادگیری غیر مستقیم . یکی از دشوارترین وظایف معلمان ،ترتیب دادن تجارب مربوط به موضوعات یادگیری برای دانش آموزان است.ازآنجاکه دانش آموزان درچهار دیواری ساختمان مدرسه محدودند،فعالیتهای یادگیری باید اطلاعات صحیح ومعنا داری رادرمورد جهان واقعی دراختیارآنان قرار دهند،واین کاراز طریق فیلم اسلاید برنامه های رایانه ای و ... تا جهان را به طور غیرمستقیم تجربه کند.

2-    ایجاد ارتباط دقیق . امروزه معلمان با جهت دهی به محیط های یادگیری ،ارتباطات را به صورت های متفاوتی ایجاد می کنند .دراین راه آنان ودانش آموزان با مشکلات ارتباطی پیچیده ای روبه رو می شوند. رسانه های آموزشی می توانند به عنوان ابزار اصلی اطلاعات  به کارگیری شوند.

3-    ایجاد علاقه به یادگیری.معلمان علاقمند پیوسته درصددیافتن راه های جدیدی هستند که علاقه به یادگیری را در دانش آموزان ایجادو توسعه دهند .

4-    افزایش امکانات یادگیری .اگر فقط یک راه برای آموزش وجود داشت، آموزش برای افراد خلاق ،کاری خسته کننده بود.برای دانش آموزان،دست یابی به هدف های یادگیری ازراه های گوناگونی میسر میشود(ذوفن و خسروی ،1380 ص 59-57 ).

 

انتخاب رسانه ها

برای اینکه بدانیم کدام یک ازرسانه ها  درآموزش مفیدتر است و انتخاب درست مسلماً در کار تدریس موثرخواهند بود انتخاب رسانه ها را به عوامل زیر موثر دانسته (علی آبادی، 1381ص128).

1-    هدف های آموزشی

2-    ویژگی های دانش آموزان

3-    فنون تدریس 

4-    محرک های مورد نیاز موضوع درسی

5-    شرایط عملی 

تاریخچه چند رسانه ای ها

روان شناس معروف ،ادوارد ثورندایک[7] از زمان ها پیش چند رسانه ای های تعاملی امروزه را پیش بینی کرده بود. او درسال 1912 نوشت ،اگر با معجزه مبتکرانه ی مکانیکی بتوان مطالب کتاب را طوری تنظیم کرد که صفحه ی دوم ظاهر شود که خواننده آن چه در صفحه اول از او خواسته شده انجام داده باشد بسیاری از مطالب را می توان از طریق مواد چاپی تدریس کرد.

سر آغاز سیستم چند رسانه ای را می توان سال 1994 دانست زیرا در این سال پیوندی میان ارتباطات چند رسانه ای در حوزه های بسیاری از جمله تلویزیون کابلی دو طرفه بوجود آمدو با تحقیق سیستم چند رسانه ای اشکال بیان اطلاعات متنوع شد و رسانه ها شکل دو سویه به خود گرفت از آن سال به بعد ،تلاش گسترده ای برای وسعت بخشیدن به این تکنولوژی و بکار گیری آن در حوزه های گوناگون علوم بشری انجام شده است  .

آنچه از سیستم های چند رسانه ای برمی آید ،صدا، تصویر،ویدئو،انیمیشن وازهمه مهم تراطلاعات است فرایند تشکیل این سیستم در اصل ارتباط نزدیکی با دیسک های فشرده دارد.

چند رسانه های آموزشی

 

درمورد چند رسانه های  آموزشی تعریف های گوناگون ارائه شده است. دراینجا به برخی از تعریف اشاره می گردد.

-         اصطلاح چند رسانه ای بر کاربرد رسانه های گوناگون برای انتقال اطلاعات دارد (عطاران 1382).

-         چند رسانه ای نوعی فناوری است که ترکیب دو یا چند رسانه مانند متن،صدا، صوت، گرافیک،ویدئو تمام متحرک، ویدئویی آهسته( انیمیشن ) را بریک برنامه کاربردی کامپیوتری آسان می سازد(اینترنت[8] ) .

-         واژه چند رسانه ای به گرد آوری انواع مختلفی از تکنولوژی های دیداری و شنیداری با هدف ارتباط برمی گردد ،انواع مختلف چند رسانه ای شامل متن ،صوت ،گرافیک ها ،انیمیشن و انواع شبیه سازی ها می باشد(بلک برن ،ترجمه قاضی ،2005 ).

-         واژه چند رسانه ای به استفاده از چندین رسانه شامل متن ،گرافیک ها ،صدا ،تصاویر ثابت ویدئویی برمی گردد(هاینیک ،موندا ،راسل ،1993 ) .

-         هر ترکیبی از متن ،گرافیک ،صدا ،انیمیشن و تصاویرویدئویی که از طریق کامپیوتر  یا سایر تجهیزات الکترونیکی در اختیار کاربر قرار می گیرد چند رسانه ای نامیده می شود(کی نژاد،1378 ) .

 

 مایر (2001 ) در کتاب یادگیری چند رسانه ای ،چند رسانه ای رااینگونه تعریف می کند. من چند رسانه ای ها را به مثابه ارائه مطلب با استفاده از کلمات و تصاویر تعریف می کنم منظور من از کلمات ارائه مطالب به شکل کلامی ولفظی نظیر متون چاپ شده ومتون گفتاری(مانند صدای گوینده در یک برنامه  آموزشی چندرسا نه ای ) می باشد ومنظور من از تصاویر ارائه مطالب به شکل تصویری نظیر گرافیک های آماری شامل اشکال مختلف ،نمودارها ،عکس ها و نقشه ها و یا استفاده ازگرافیک های پویا شامل انیمیشن و ویدئومی باشد (ص 2 ).

عناصر سیستم های چند رسانه ای

 

در سیستم های چند رسانه ای اغلب پنج عنصربکارگرفته میشود ،که درزیربه اختصارتوضیح داده می شود.

1-    متن [9].

در تکنولوژی چندرسانه ای ،نوشتار می تواند با سایررسانه ها ترکیب شده ومجموعه موفق ونیرومندی برای انتقال اطلاعات بوجود بیاورد،همچنین می توان گفت ،دریک پروژه چندرسانه ای از متن برای عنوان ،منوها ،پیمایش وبیان محتویات پروژه استفاده می شود(کی نژاد ،1378 ،ص 118 ).بطور کلی متن ساده ترین عنصریک محصول چند رسانه ای است.صدا ،تصویر، انیمیشن ،و ویدئو همه قبل از اینکه درمحصول چند رسانه ای مورد استفاده شوند نیاز به پردازش دارند ،اما درمتن به سادگی توسط صفحه کلید تایپ و وارد رایانه شود ویا حتی مستقیماً از روی صفحات کتاب، دیجیتایز[10] گردد.متن فضایی بسیار کمتر از سایر رسانه ها اشغال می کند (اسلامی وهمکاران ،1381 ).

2-    صوت[11] .

در مورد اهمیت بکارگیری عنصر صوت در سیستم چندرسانه ای می توان گفت ،صوت در تکمیل اثر گذاری تصاویر ،فیلم های ویدئویی وانیمیشن های کامپیوتری ،روی بیننده نقش مهم را ایفا می کند. تصویر پیام های بسیاری را به مخاطب منتقل می کند ،امادراین انتقال ،کمبود یک عنصرکاملا مشخص و روشن است و آن عنصرصدا است. درصورت صرفنظرکردن ازصوت آنچه که ارائه می شود مانند فیلم های صامت خواهند بود .

                                                                                 

3-    تصاویر گرافیکی[12] .

در توضیح تصاویرگرافیکی ،تصاویرگرافیکی به دو صورت، تصاویر بیت نگاشتی و تصاویر شی-گرا وجود دارند.تصاویر نگاشتی در برگیرنده نقاط خیلی کوچکی بنام پیکسل که براساس ماتریس ازخطوط نازک غیرچاپی تنظیم شده است. فایل های تصویری شی –گرا(که تصویربرداری نیز نامیده می شوند )با تصاویربیت نگاشتی متفاوت هستند ،بخاطر اینکه آنها ترکیبی ازاشکال هندسی هستند که می توان آنها را انتخاب کرد ،لایه بندی کرد و حتی دستکاری کرد(ص 30 ).

4-    انیمیشن(پویانمایی)[13] .

 انیمیشن از نظرهدف با تصاویر ویدئو یی متفاوت اند .آنها از تصاویر واقعی استفاده نمی کنند. با وجود این انیمیشن ها ابزاری برای تقویت تصاویر ثابت بسیار نیرومندند؛انتقال ها و پویا نمایی ها ،یکی از آسان ترین راههای برای بالا بردن نشاط و شادی در جریان ارائه آموزش به شکل چندرسانه ای می باشد (کریستوف،ستران[14] ،1995 ).

1-    تصاویر ویدئویی[15] .

 با اجرای کلیپ های ویدئویی خوب می توان نمایش های زیبایی در پروژه چندرسانه ای ایجاد نمود،مسلماً صوت وتصویر بیش ازمتن تاثیر گذارخواهد بود،پیش ازبکارگیری ویدئو در پروژه ابتدا باید بررسی شود که آیا نیاز به فیلم برداری جدید است یا ویدئوکلیپ های از پیش آماده در دسترس می باشد ،منابع بسیاری برای فیلم ها وکلیپ های ویدئویی وجود دارد و برای استفاده از این منابع می توان به آرشیوهای نگهداری فیلم مراجعه کرد.

تولید تصاویر ویدئویی آسان نیست اگر قراراست تصاویر ویدئویی درسطح گسترده ای استفاده یا پخش شوند ،منابع زیادی مورد نیازاست.تصاویر ویدئویی که برای نمایش در رایانه ها تولید می شوند تاحدودی متفاوتندو وضوح پایینی دارند(حدادودراکسلر[16] ،2001 ترجمه سرکارآرانی و مقدم ،1384 ).

مزایای چند رسانه ای ها

 

(چری[17] ، 2002) برای استفاده از چندرسانه ای ها درکلاس درس دلایل زیررا برمی شمارد:

1-    چندرسانه ای ها انگیزه  دانش آموزان را برای مشارکت در فعالیت ها بالا می برند.

2-    چندرسانه ای ها همه مهارت های زبانی را مثل خواندن ،نوشتن ،گوش دادن و صحبت کردن ترکیب می کنند.

3-    چندرسانه ای ها مهارتهای همکاری را در بین دانش آموزان ایجاد می کنند.

4-    چندرسانه ای دلایلی واقعی را برای خواندن ،نوشتن و اصلاح ارتباط ایجاد می کنند. 

5-    چندرسانه ای ها مخاطبان بیشتری رانسبت به معلم و کلاس درس برای دانش آموزان فراهم می آورند.

6-    چندرسانه ای ها دانش آموزان را وادار می سازند که منابع را تجزیه و تحلیل کرده و با روش های جدید فکر کنند.

7-    چندرسانه ای ها به تفکر در سطح بالاتر و مهارتهای حل مسئله نیاز دارند. این پروژه ها تفکر غیر خطی[18] را توسعه می بخشد وبه دانش آموزان واگرا[19] در کلاس شانس درخشش می دهند.

8-    چندرسانه ای ها به معلمان کمک می کنند تا به دانش آموزان کلاس و درس های خود با دیدی تازه نگاه کنند.

9-    چندرسانه ای ها نقش معلمان را از سخنران و محوریت کلاس درس به نقش تسهیل کننده یادگیرنده تغییر می دهند. آنها کلاس های درس دانش آموزمحور را به وجود می آورند.

 

کی نژاد(1378 )بهره گیری از چند رسانه ای ها درموقعیت های آموزشی دارای مزایای فراوانی است که برخی از آنها عبارتند از

1-استفاده از حواس چند گانه برای یادگیری

1-    تمرین بیشتر برای رسیدن به حد تسلط

2-    تسهیل مشارکت میان دانش آموزان

3-    تکرار درس برای کاربر در صورت تمایل

4-    برقراری تعامل و رابطه دو سویه با کاربر

5-    فراهم آوردن محیط یادگیری دوستانه

                                                                                                                                                                                                                                         

پنج گام در نظریه شناختی یادگیری چندرسانه ای

برای اینکه یادگیری معنادار تروموثرتری درمحیط چندرسانه ای رخ دهد ،یادگیرنده باید در پنج فرآیند درگیر شود.

1-انتخاب کلمات مرتبط برای پردازش در حافظه فعال کلامی

2- انتخاب تصاویر مرتبط برای پردازش در حافظه فعال دیداری

1-    سازماندهی کلمات انتخاب شده بصورت یک مدل ذهنی کلامی

2-    سازماندهی تصاویر انتخاب شده بصورت یک مدل ذهنی دیداری

3-    یکپارچه سازی بازنمایی های کلامی و دیداری با دانش قبلی

4-    اصول طراحی یادگیری چند رسانه ای مایر

 اصل چند رسانه ای

دانش آموزان زمانی خوب یاد می گیرند که از کلمات وتصاویر درکنارهم استفاده شود نه اینکه تنها از کلمات استفاده شود .

1-1           منطق نظری

زمانیکه کلمات وتصاویردرکنارهم ارائه می شوند،دانش آموزان فرصت ساختن مدل های ذهنی تصویری و کلامی و نیزایجاد ارتباط میان آنها را بدست می آورند. زمانیکه تنها کلمات ارائه می شوند،دانش آموزان فرصت ایجادیک مدل ذهنی کلامی را دارند؛امااین احتمال کمتر است که بتواند یک مدل ذهنی تصویری را ایجاد کند وارتباطاتی را میان مدل های ذهنی تصویری و کلامی بوجود آورد.

2-1 منطق تجربی

در شش آزمون اجرا شده ؛یادگیرندگانی که متن و تصاویر یا بیان شفاهی و انیمیشن را دریافت کردند،در آزمون های یادداری بهتر از یادگیرندگانی که فقط متن یا فقط بیان شفاهی را دریافت کردند؛عمل کردند.تئوری شناختی یادگیری چند رسانه ای براین ایده استواراست که انسانها دارای دو کانال برای پردازش مواد هستند که ازلحاظ کیفی متفاوتند،یکی برای بازنمایی های مبتنی به تصاویرودیگری برای بازنمایی های کلامی.اساس زیر بنای این نظریه این است که بازنمایی های ذهنی تصویری و بازنمایی های ذهنی کلامی به خاطر طبیعت شان ازلحاظ کیفی با هم متفاوتند،بازنمایی های دیداری و کلامی به لحاظ اطلاع رسانی نمی تواند معادل باشند.

کارآموزگار فقط ارائه مواد نیست بلکه کمک به هدایت فرایند شناختی مواد ارائه شده در فراگیراست. بویژه اینکه انتظارمی رود که فراگیران بازنمایی های دیداری وکلامی ایجاد کرده وبین آنها ارتباط برقرارکنند . پیام های چندرسانه ای که خوب طراحی شده باشند،می توانند این فرآیند را دریادگیرنده پرورش دهند. براساس تئوری شناختی یادگیری چندرسانه ای،به فراگیران اجازه می دهد که بطور همزمان بازنمایی های دیداری و کلامی را در حافظه فعال به هم ربط دهند.

 

1-    اصل مجاورت مکانی

دانش آموزان زمانی خوب یادمی گیرند که در صفحه یا صفحه نمایشگر،تصاویروکلماتی که مربوط به هم هستند نزدیک به هم یا درکنار هم به نمایش درآیندتا اینکه دورازهم نمایش در آیند.

1-2           منطق نظری

وقتی بر روی صفحه یا صفحه نمایشگر،کلمات و تصاویر مربوط به هم ؛نزدیک یکدیگر یا در کنارهم قراردارند؛یادگیرندگان مجبورنیستند منابع شناختی خود را برای جستجودیداری صفحه به صفحه نمایشگر،صرف کنند واحتمال زیادی هست که یادگیرندگان قادربه نگهداری هردوی آنهادر حافظه فعال خود در آن واحدباشند. وقتی کلمات و تصاویرمربوط به هم دورازیکدیگر برروی صفحه  یاصفحه نمایشگرقراردارند، یادگیرندگان مجبورندمنابع شناختی خود رابرای جستجوی دیداری صفحه یا صفحه نمایشگرقرار دارند. برای پیداکردن کلمات وتصاویر مربوط به هم،صرف کنند. بنابراین ؛ احتمال کمی وجود داردکه یادگیرندگان قادر باشندهردوی آنهادر حافظه فعال خود در آن واحد،حفظ ونگهداری کنند.

2-2 دردوآزمون از دو آزمون اجرا شده ؛یادگیرندگان و آزمونهای یادداری،زمانیکه برصفحه (یا زمانیکه متن وبخش های انیمیشنی مربوط به هم برروی صفحه نمایشگر در کناریکدیگر قرار داشتند )متن وتصویرمربوط به هم ،نزدیک هم قرار گرفته بودند بهتر ازوقتی که آنها دور از هم قرار داشتند؛عمل کردند.

هنگام ارائه مطالب چندرسانه ای –کلمات وتصاویر،برروی صفحه کامپیوتریا صفحه کتاب فقط گنجایش مقداری محدودی مطالب شفاهی/نوشتاری ویادیداری دارا است.بنابراین فضای صفحه نمایش یا کاغذ بعنوان یک منبع محدود درنظرگرفته می شود که انتظارزیادی ازآن می رود.

 

 

3-اصل مجاورت زمانی

زمانیکه کلمات وتصاویرمربوط به هم،اینکه بصورت پیاپی و پشت سرهم ارائه شود؛بصورت همزمان ارائه شدندباعث می شود،دانش آموزان بهتر یادمی گیرند.

1-3           منطق نظری

زمانیکه بخش انیمیشن وبیان شفاهی یا گفتارگوینده مربوط به آن دریک زمان واحدارائه می شوند؛این احتمال زیادهست که یادگیرنده بتواند بازنمایی های ذهنی هردو راحافظه فعال خود؛در یک زمان نگهداری کند و بنابراین احتمال بیشتری وجود دارد که یادگیرنده ،قادر باشد ارتباطات یا پیوندهای ذهنی میان بازنمایی های دیداری و کلامی برقرار کند.

2-3 منطق تجربی

در سه آزمون ازپنج آزمون اجرا شده یادگیرندگان زمانیکه بخش انیمیشن و بیان شفاهی مربوط به آن بجای آنکه پیاپی وپشت سرهم ارائه شوند؛بصورت همزمان ارائه شدند در آزمونهای یادداری بهتر عمل کردند.                                                          

 4-اصل پیوستگی یا انجسام

دانش آموزان زمانی خوب یاد می گیرند که ازگنجانده شدن مواد درسی نامربوط و نامرتبط جلوگیری شود. اصل انسجام یاپیوستگی می تواند درسه تعبیر یا برگردان تکمیلی بخش بندی شود.

1-    زمانیکه ارائه چندرسانه ای گیرا وجالب توجه است اما تصاویرو کلمات نامرتبط اضافه شده اند،به یادگیری دانش آموزان لطمه وارد می شود

2-    زمانیکه ارائه چندرسانه ای گیرا و جالب توجه است اما اصوات و موسیقی نامرتبط اضافه شده است ،به یادگیری دانش آموزان لطمه وارد می شود.

3-    زمانیکه کلمات وتصاویرغیرضروری ازارائه چند رسانه ای حذف شوند یادگیری دانش آموزان بهبود پیدا می کند.

5- اصل کانال حسی  

دانش آموزان از انیمیشن و بیان شفاهی بهتر ازانیمیشن و متن روی صفحه مانیتور یادمی گیرند؛ بعبارت دیگر دانش آموزان زمانی خوب یاد می گیرند که کلمات موجود در پیام های چندرسانه ای به جای متن چاپی به صورت گفتاری ارائه می شود.

6-اصل افزودگی یا مازاد

دانش آموزان ازطریق انیمیشن و بیان شفاهی بهتر ازانیمیشن، بیان شفاهی و متن چاپی یادمی گیرند.

7-اصل تفاوتهای فردی

تاثیرطراحی آموزش چندرسانه ای بریادگیرندگان دارای دانش کمتر نسبت به یادگیرندگان دارای دانش بیشتر وهمچنین بریادگیرندگان دارای درک فضایی بالا نسبت به یادگیرندگان دارای درک فضایی پایین؛تاثیر گذارتر و موثرتراست(مهدی پورعطایی ،1385).