عصري كه در آخرين دهه‌هاي قرن بيستم شكل گرفت و مظاهر نوين آن زندگي بشر را رنگ و رويي جديد بخشيد،عصر اطلاعات است. اين عصر با پديد آمدن وسايل ارتباطي و توسعه شبكه‌هاي ارتباطي خصوصا اينترنت شكل گرفته است. مهمترين ويژگي‌هاي اين عصر عبارتند از:

·         توليد اصلي در اين عصر دانش است. محصولات و خدمات بواسطه دانشي كه به مشتري انتقال مي‌دهند برتري و ارجحيت دارند.

·         اطلاعات به عنوان عامل قدرت و برتري  محسوب مي‌شود. پردازش اطلاعات و توليد دانش به عنوان مزيت رقابتي به شمار مي‌آيد.

·         اكثر شاغلين، كاركنان اطلاعاتي هستند كه با استفاده از اطلاعات و دانش محصولات جديد توليد مي‌كنند.

·         محيط تجاري به جاي بازارها و مراكز خريد و فروش مجازي به محيط تجاري مجازي بر روي اينترنت تبديل مي‌شود.

·         شبكه‌هاي ارتباطي و الكترونيكي جايگزين جاده‌ها، بزرگرا‌ه‌ها و اتوبان‌‌ها خواهند شد.

از اوايل دهه‌ي 60 ميلادي، اعتقاد و ايمان به كارا بودن علوم و تكنولوژي شدت گرفت. اين خوش‌بيني كه در بين عموم مردم وجود داشت، به حمايت‌ها و سرمايه‌گذاري‌هاي عظيم مالي از طرفت دولت‌ها و سازمان‌هاي بزرگ براي دانشگاهيان و محققان تبديل شد تا بتوانند مدل‌هايي را براي حمل و نقل و كاربري زمين بسازند. از اين رو، استفاد از كامپيوتر در رشته‌هايي مانند برنامه‌ريزي، مديريت، اقتصاد شهري و علوم منطقه‌اي رواج يافت؛ زيرا مدل‌ها نياز به سيستم‌هاي اطلاعاتي هماهنگ‌كننده داشتند. در همين دهه، ديدگاه سيستمي در برنامه‌ريزي بسيار محبوب و جذاب مي‌نمود و در نتيجه، فرآيند برنامه‌ريزي و مديريت به‌وسيله‌ي ابزار كامپيوتري تعريف مجدد شد. البته، برنامه‌ريز و مدير (تصميم‌ساز و تصميم‌گيرنده) در آن دوران، نقش خود را به استفاده از تكنولوژي اطلاعات به منظور دستيابي به تصميمي خردمندانه محدود كرده بودند، بدون آن‌كه ديدگاه‌هاي سياسي يا ارزشي و ايدئولوژيك خود را در آن دخيل سازند؛ يعني دست‌يابي به تصميمي بر اساس خرد، حتي اگر با ديدگاه‌ها و نظريات سياسي و ارزشي شخصي خودشان در تناقض باشد.
در دهه‌ي 70 ميلادي، تكنولوژي اطلاعات چهره‌اي كاملاً متفاوت يافت و ذاتاً سياسي تلقي گرديد. در اين دهه، استدلال شد كه دنياي بخش دولتي در شناسايي اهداف، نحوه‌ي جمع‌آوري اطلاعات و ارائه‌ي گزينه‌ها با بخش خصوصي كاملاً متفاوت است؛ لذا برنامه‌ريزي و مديريت از ديدگاه‌هاي سياسي و ارزشي جدا نيست. در اين دهه، تكنولوژي اطلاعات به عنوان ابزاري براي حفظ ساختارهاي موجود و افزايش قدرت و نفوذ به كار گرفته شد.
در دهه‌ي 80 ميلادي،‌ نقش برنامه‌ريز و مدير صرفاً از سياسي و ارزشي بودن فراتر رفت و اقداماتي مانند مذاكره، توضيح دادن و چانه‌زدن بر سر قوانين بازي را نيز شامل شد. در اين چارچوب، تكنولوژي اطلاعات به صرف تكنولوژي بودن كم‌اهميت شد و آن‌چه مورد توجه قرار گرفت، نحوه‌ي انتقال اطلاعات به ديگران بود.
و بالاخره، در دهه‌ي 90 ميلادي، برنامه‌ريزي و مديريت به عنوان “گفت‌وگو و محاوره” جاي خود را به برنامه‌ريزي و مديريت به عنوان “استدلال و خرد جمعي” داد. به تبع آن، تكنولوژي اطلاعات براي فراهم كردن ساختاري كه از طريق آن و بر اساس مذاكره و مناظره به اهداف جمعي و چالش‌ها و فرصت‌هاي مشترك دست يابد، ديده شد. در اين دوره، بشر به دنبال چيزي فراتر از “دانش” يعني “هوشمندي” بود.
اين دوره تا به امروز ادامه دارد و “عصر اطلاعاتي” ناميده مي‌شود.

فناوري اطلاعات به طور قطع، مانند ابري همه امور بشر را فرا گرفته و قطعا گريزي در استفاده از آن نيست .

 در دنياي آينده بيشتر امور افراد به صورت غير فيزيكي انجام خواهد شد. مثلا براي خريد از فروشكاهي در كشور دوردست نياز به حضور فيزيكي نحواهد داشت. يا دانشجويان براي گذراندن دوره تحصيلي خاص لازم نيست به صورت فيزيكي در مدارس و دانشگاه‌ها حضور يابند بلكه مي‌توانند در منزل به تحصيل بپردازند. آموزش در اين حالت در فضاي مجازي صورت مي‌گيرد اما بواسطه فناوري مجازي  اين محيط مجازي شرايط و حالت محيط طبيعي را خواهد داشت و حواس پنج‌گانه انسان همگي در اين محيط مجازي دقيقا شبيه حالت واقعي عمل خواهند كرد. تجارت، حكومت و آموزش كه با ظهور عصر دگرگون شدند با پديد آمدن دنياي ديجيتال متحول خواهند شد و مفاهيمي همچون تجارت مجازي، دولت مجازي و آموزش مجازي شكل خواهند گرفت.

اما بدون شك براي رسيدن به دنياي مجازي بايد دنياي ديجيتال را پشت سر بگذرانيم. بايد فناوري اطلاعات را شناخت، از امكانات آن بهره گرفت و خود را براي زندگي در جهان الكترونيكي آماده كرد.

فناوري اطلاعات و ارتباطات (ICT ) چيست ؟                                                                                                         

عصر اطلاعاتي از چند دهه پيش در جهان شكل گرفته است. سرعت پيشرفت فناوري اطلاعات در جهان بسيار چشم‌‌گير بوده است. به طوري كه برخي از كشورها مانند هند، سنگاپور و امارات متحده عربي كه در زمره كشورهاي در حال توسعه بوده‌اند، سوار بر اين موج به رقابت با پيشگامان صنعت و اقتصاد جهان برخواسته‌اند. . گرچه گسترش فناوري اطلاعات با هزينه زيادي براي راه اندازي زير ساختار آن همراه مي‌باشد ولي فرصت‌هاي جديدي كه فناوري اطلاعات در جوامع ايجاد مي‌كند يكي از علل اصلي تمايل دولت‌ها و بخش‌هاي خصوصي به استفاده وسيع از آن مي‌باشد. بدون شك تنها كشورهايي مي‌توانند در آينده در چرخه رقابت و پويايي قرار داشته باشند كه اين امر را درك كرده و براي آن برنامه‌هاي مناسب و جامع داشته باشند. براي حركت مناسب در اين زمينه لازم است شناخت جامعي از فضاي مطلوب براي آينده سازمان در نظر گرفته شود و بر اساس آن چشم‌اندازهاتوسعه فناوري اطلاعات تهيه و تبيين گردد.

ابزارهاي فناوری اطلاعات

1- تلويزيون

2- راديو

3- تلفن

  4- شبكه‌هاي الكترونيكي

 گسترش و توسعه فناوري اطلاعات در زمينه‌هاي مختلف مي‌تواند با استفاده از ابزار‌هايي صورت گيرد كه تمامي آنها بر پايه فناوري ارتباطات و اطلاعات، كه بارزترين نمونه ان مخابرات است، شكل گرفته‌اند. .امروزه اينترنت نقش تعيين‌كننده‌اي را در گسترش فناوري اطلاعات به عهده دارد. خطوط ارتباطي و مخابراتي تاثير عمده‌اي را در اين زمينه به عهده دارند. استفاده از خطوط فيبر نوري و  ارتباطات ماهواره‌اي و گسترش شبكه‌هاي ارتباطي ملي و بين‌المللي انتقال اطلاعات و دسترسي به آنها را بسيار سرعت بخشيده است.

تلفن انتقال اطلاعات را درگوشه و كنار دنيا، با سرعت بالايي ممكن ساخته است و هر روز ميليون‌ها مكالمه تلفني در سر‌تاسر دنيا صورت مي‌گيرد كه طي اين مكالمات حجم وسيعي از اطلاعات مبادله مي‌گردد. تلفن امروزه به يكي از مهمترين ابزار‌هاي فناوري اطلاعات بدل‌گشته به طوري كه بسياري از كشور‌ها براي توسعه فناوري ارتباطات و اطلاعات، برنامه‌هاي كلاني را در خصوص گسترش و تقويت شبكه مخابراتي خود دارند.

با ظهور رايانه‌ها و خطوط ارتباطي گوناگون، كم‌كم ايده اتصال رايانه‌ها به يكديگر و ايجاد شبكه‌هاي رايانه‌اي شكل‌گرفت. اتصال رايانه‌هاي موجود در نقاط مختلف، با انگيزه‌هاي متنوعي صورت گرفت، حفظ ونگهداري اطلاعات نظامي بر روي چند منبع اطلاعاتي مختلف براي افزايش قابليت اطمينان، تبادل اطلاعات عملي بين مؤسسات علمي و دانشگاه‌ها، ضرورت‌ تبادل اطلاعات تجاري، برخي از مهمترين اين انگيزه‌ها مي‌باشند. درحال حاضر بسياري از مراكز عملي، تجاري، سياسي، نظامي و فرهنگي دنيا بوسيله شبكه‌هاي الكترونيكي به يكديگر متصل هستند و اطلاعات مورد نياز به سهولت بين اين سازمان‌ها و مراكز رد و بدل مي‌شود.

·         اينترنت

خيلي مشکل است که بتوان يک تعريف جامع از اينترنت ارائه داد. ساختار غير متمرکز اينترنت ايجاب مي کند که عوامل دائما متغير و متنوع زيادي مورد بررسي قرار گيرند تا بتوان يک درک کاملي ازاين سيستم بدست آورد. براي جمع آوري عوامل مذکور جهت ارائه يک تعريف مشخص از اينترنت ، بايد از زوايا و منظرهاي مختلفي آنرا مورد بحث و بررسي قرار داد.
از نگاه تکنولوژي: از اين منظر مي توان اينترنت را يک شبکه بزرگ جهاني متشکل از شبکه هاي کامپيوتري تعريف کرد. ساختار غير متمرکز آن توسط عوامل هماهنگ و نيز پروتکل مشترک ارتباطات بنام TCP/IP به هم وصل شده است.
 اينترنت يک محيط ارتباطات جديدي است که نه تنها باعث تسريع در ارتباطات موجود مي شود، بلکه بستر لازم براي همه گونه تعامل در جوامع انساني در سطح ملي و جهاني را نيز فراهم مي آورد. همچنين از اينترنت مي توان بعنوان ظهور يک کتابخانه ديجيتال جهاني و مخزن علوم انساني نيز ياد نمود
 اينترنت از طرق مخلتفي روشهاي سنتي حقوقي را به چالش کشيده است. طبيعت مجازي نقل و انتقال حواله هاي تجاري بر روي اينترنت و جايگاه نامعلوم آن در دنياي واقعي، سئوالات حقوقي زيادي را بوجود آورده است. از جمله اينکه ؛ اين نقل و انتقالات عملا در کجا صورت مي گيرد؟ حقوقدانان بايد برآن اساس راهي را براي تعريف حق مالکيت پيدا کنند، زيرا اين يک واقعيت است که بطور فزاينده اي حجم بالائي از اين نوع مالکيتها از طريق تعامل بين افراد مخلتف بوجود مي آيد ، تا براساس يک ابتکار و خلاقيت فردي. نمونه روشن آن نيز سيستم عامل لينوکس است که با مساعدت و همکاري هزاران برنامه نويس طراحي شده است .
 اينترنت باعث تغييرات افقي و عمودي در چيدمان و ساختار جوامع مدرن شده است.
عمودي ؛ از اينجهت که افرادي که داراي تخصصهاي تکنولوژيکي مي باشند گروههاي چديد اجتماعي را تشکيل داده و مشغول جمع آورس ثروت ، نه از طريق ارث و ميراث يا ساير راههاي سنتي ، بلکه از طريق ارائه مجموعه اي از ايده هاي خوب و فضاهاي کاربردي علمي مي باشند. مواردي از اين قبيل عبارتند از مايکروسافت (Microsoft) و ياهو (Yahoo) . افقي ؛ از اينجهت که مناطق و کشورهاي جديدي بعنوان مراکز اقتصادي ظهور نموده اند مانند:
سيتل (Seatel) و سيليکون ولي (Silicon Valley). اين تغييرات بر توزيع قدرت سياسي در سطوح بومي، ملي و بين المللي تآثيرگذار خواهد بود.

تاريخچه اينترنت:

ايده اصلي اينترنت در سال 1965 و در يك پروژه به نام آرپانت شكل گرفت، كه هدف از آن ايجاد شبكه‌هاي رايانه‌اي قوي جهت اتصال رايانه‌هاي حساس مراكز نظامي كشورهاي عضو ناتو بود.

در سال 1969 يعني 4 سال بعد از شكل‌گيري اين پروژه يك گام بلند ديگر نيز برداشته شد‌ و آن اتصال ابررايانه‌هاي موجود در چهار دانشگاه مهم آمريكا، دانشگاه‌هاي كاليفرنيا در لوس آنجلس، سانتا باربارا، استانفورد و يوتا بود. اتصال ابر‌رايانه‌‌‌هاي اين چهار دانشگاه، پروژه آرپانت را از هدف صرف نظامي خود دوركرد و به آن ابعاد علمي نيز بخشيد. اما تا سال 1985، تعداد مراكز علمي، صنعتي، دولتي و نظامي آمريكا كه از طريق شبكه با هم ارتباط داشتند فقط به 170 مركز رسيده بود.

جذابيت و كارآيي ايده اتصال رايانه‌ها از طريق شبكه، بنياد علوم ملي آمريكا[1] را نيز واداشت تا در اوايل دهه 80، شبكه‌اي را براي اتصال رايانه‌هاي خود با توان بالاي انتقال اطلاعات، ايجاد كند. صاحبنظران و كار‌شناسان فناوري اطلاعات، اين اقدام بنياد علوم ملي آمريكا را نقطه عطفي در امر گسترش اينترنت مي‌دانند، زيرا از اين مقطع اينترنت وارد مرحله دوم عمر خود يعني مرحله استفاده آكادميك شد و ديگر يك پروژه نظامي محض نبود. امكانات و تسهيلات فوق‌العاده‌اي كه اينترنت در اختيار محققان و مراكز علمي قرار مي‌داد، موجب شد تا در اوايل سال 1985، اتصال به اينترنت جزء آرمان‌هاي اساسي تحقيقات علمي در آمريكا محسوب شود. از اين مرحله به بعد، پست الكترونيك كه در سال 1971 به طور كاملا اتفاقي، توسط مهندس تامپسون ابداع شده بود، پس از ايجاد و توسعه سريع شبكه اينترنت، امكان مبادلات اطلاعاتي بين محققان و مراكز علمي را فراهم كرد و به زودي بار اصلي ترافيك شبكه را به خود اختصاص داد. توسعه مراكز اتصال به اينترنت و افزايش تدريجي، اما سريع قابليتهاي اين شبكه، عاقبت پاي بنگاه‌هاي اقتصادي و بازرگاني را به اين دنياي مجازي و جذاب باز كرد و به اين ترتيب اينترنت وارد سومين مرحله حيات خود، يعني مرحله تجاري شد.

اين مرحله در واقع مقدمه‏اي براي رشد انفجاري اينترنت در جهان بود. اگر چه‌ درحدود سال 1994 در مورد كاربردهاي تجاري اينترنت، نقطه نظرات مخالف و نااميد كننده‏اي از سوي برخي از صاحبنظران مطرح مي‏شد. بسياري از صاحبنظران از اينترنت و تجارت الكترونيكي به عنوان مهمترين دستاورد قرن بيستم ياد كرده‌اند و اين پديده شگفت‌آور، باعث برقراري فرصت‌هاي مساوي براي شركت‌هاي بزرگ و كوچك تجاري در عرصه رقابت‌هاي جهاني شد.

آمار، ارقام و پيش‏بيني‏هاي موجود از آينده تجارت الكترونيكي، ايده استفاده تجاري از اينترنت را كه مهمترين عامل رشد انفجارگونه اينترنت در جهان بود، تاييد مي‏كنند. اما واقعيت اين است كه رشد و توسعه بي‏دليل اينترنت در دنياي ارتباطات و رسانه‏هاي اطلاعاتي، مديون توانايي‏ها و امكانات ديگر اين شبكه نيز هست.

امكانات اينترنت زماني مختص به پست الكترونيك بود. اما پس از مدت زمان كوتاهي، اين امكانات به صورتي مستمر و شتابنده افزايش يافت و خدمات گوناگوني چون Telnet، FTP و وب را به جهانيان عرضه كرد. كه از ميان خدمات گوناگون ارائه شده توسط اينترنت پرطرفدارترين و كاراترين آن وب مي‌باشد.

·         اينترانت‌

اينترانت‌ها شبكه‌هاي بزرگ محلي هستند كه داراي استاندارد‌هاي اينترنت هستند ولي براي استفاده در يك يا چند سازمان خاص به وجود مي‌آيند. معمولا افراد داخل سازمان صلاحيت دسترسي به اينترانت را دارند و افراد خارج از سازمان مي‌توانند با هماهنگي خاص به بخشي از اينترانت دسترسي داشته باشند. اينترانت‌ها معمولا به شبكه اينترنت وصل هستند ولي براي جلوگيري از صدمات، حملات و سو‌ء استفاده‌هاي احتمالي، اينترانت‌ها بوسيله يك فايروال[2] از اينترنت جدا مي‌شوند. شركت‌ها مي‌توانند اينترانت را براي اهداف مختلفي مانند پست الكترونيك، تبادل نظر‌هاي گروهي، برنامه‌ريزي ‌هاي گروهي، دسترسي به بانك‌هاي اطلاعاتي و اسناد شركت، كنفرانس‌هاي ويديويي و همچنين خريد و فروش كالا و ارايه خدمات راه‌اندازي كنند. اينترانت‌ها از امكانات و استاندارد‌هاي اينترنت استفاده مي‌‌‌‌كنند.

·         اكسترانت‌

اكسترانت‌ها از دو يا چند اينترانت تشكيل شده‌اند، كه از طريق شبكه اينترنت به يكديگر متصل هستند. اكسترانت‌ها براي تبادل اطلاعات بين شركا، مشتريان و مصرف كنندگانشان استفاده مي‌‌شوند. با راه اندازي اكسترانت شركت‌ها مي‌توانند به بخشي از اطلاعات همكارانشان دسترسي داشته باشند و اطلاعاتي را به نيز به اشتراك بگذارند. جلسات كار گروهي را به صورت كنفرانس‌هاي تصويري برپا كنند و با تبادل اطلاعات مورد نياز، از آخرين وضعيت همكار خود اطلاع حاصل كنند.

مظاهر فناوری اطلاعات در زندگی 

1- آموزش الكترونيك:

فناوري اطلاعات  از بدو شكل‌گيري و ظهور، تاثيرات بسياري را در حوزه آموزش و يادگيري به همراه داشته است. به عنوان مثال اينترنت در سال‌هاي آغازين پيدايش خود به سرعت در دانشگاه‌هاي جهان مورد استفاده قرار گرفت و در حال حاضر نيز بزرگترين منابع علمي جهان از طريق اينترنت قابل دسترسي هستند.   نظام آموزشي كشورها نيز كه مانند ديگر نظام‌ها از تغييرات تكنولوژيكي متاثر مي‌باشند تحت تاثير توسعه فناوري اطلاعات قرار گرفته‌آند فناوري اطلاعات فرصت‌هاي بسياري را جهت گسترش آموزش همگاني، بهبود آموزش و رفع بسياري از محدوديت‌هاي آموزشي فراهم نموده است. و به ارتقا سطح كيفيت آموزشي نيز كمك شاياني نموده است.

آموزش الكترونيك شامل مواردي همچون آموزش از راه دور، آموزش مكاتبه‌اي،آموزش از طريق دستگاه‌هاي گيرنده و فرستنده راديويي،آموزش از طريق تلويزيون،آموزش از طريق CD‌هاي آموزشي و آموزش از طريق اينترنت و كامپيوتر بررسي مي‌شود.

 آموزش از راه دور هرگونه يادگيري است كه طي آن معلم و دانش‌‌آموز از نظر جغرافيايي دور از يكديگر هستند. يادگيري از راه دور با استفاده از امكانات پست الكترونيكي، ويديو، تلويزيون كابلي، رسانه‌ها و يا هر تكنولوژي مرتبط با اينترنت از قبيل تابلوي‌پيغام‌ها، اتاق گفتگو و كنفرانس‌هاي كامپيوتري يا ويديويي امكان‌پذير است.

آموزش الكترونيك ازسال 1995 حيات خود را شروع كرده و هم اكنون بسياري از كشورها در حال استفاده از آن هستند.

آموزش مجازی شامل اجزا اصلی زير می باشد:
* محتوای آموزشی
* خدمات
* زيرساختار و ابزار
محتوا، می تواند شامل موارد آماده شده توسط خود ارگان آموزش دهنده يا موارد از قبل آماده شده باشد و همچنين شامل کتاب ها و آزمايشگاهها مرجع Online نيز می باشد. خدمات، تمام تعاملاتی است که از تجربه اندوزی يادگيرنده حمايت و پشتيبانی می کند.
و دست آخر اينکه زيرساختار شامل محيط آموزشی Online است که عموما از آنها به عنوان "سيستم مديريت آموزش" يا (Learning Management System (LMS نام برده می شود.
سيستم های مديريت آموزش، نرم افزاريي هستند که پيشرفت و کارايي يادگيرنده را مديريت و رديابی می کنند. سيستم های مديريت آموزش، وظيفه ايجاد، ذخيره و ارايه دوره های آموزشی و همينطور گزارش گيری را برعهده دارند. آنها زيرساختار و ابزار لازم برای انتقال و مديريت آموزش را فراهم می آورند. آنچه که در حالت کلی از آنها انتظار می رود اين است که مناسب ترين درس را در بهترين زمان و با بهترين کيفيت در اختيار يادگيرنده قرار دهد.

·        چند نمونه از تجربه هاي آموزش الكترونيك

شركت زيمنس بلژيك و لولزامبورك يكي از شركتهاي پيشرو در زمينه مهندسي برق و الكترونيك است كه هزاران مهندس را در استخدام خود دارد و در زمينه توليد تلفن هاي موبايل و دستگاههاي جانبي كار مي كنند.

در اقتصاد دانايي محور زيمنس نياز مبرم خويش به سرمايه گذاري سنگين در زمينه آموزش و پيشرفت پرسنل خويش جهت باقي ماندن در صحنه رقابت را تشخيص داده و بعنوان سازماني كه قوياً بر روي نوآوري و توسعه فناوريهاي جديد متمركز مي باشد ، برنامه وسيعي را جهت ارتقاء و به روز نگهداشتن دانش پرسنل خود بكار گرفته است. در اين راستا زيمنس تصميم به ايجاد و توسعه يك پورتال آموزشي  Interanet - base گرفت و   Siemens learning valley  را ايجاد كرد جائيكه پرسنل مي توانند اطلاعات مرتبط با كار خويش را يافته, در كلاس ها ثبت نام كنند و بصورت  Online ياد بگيرند.

شكل 2-             شكل و وضعيت كنفرانس تصويري‌ اينتر نتي

• مدرسه مجازي

مدرسه مجازي يك سيستم اطلاعاتي برپايه تكنولوژي‌هاي ارتباطاتي و اطلاعاتي است، كه مي‌تواند تمام وظايف مدرسه را بدون نياز به مكان فيزيكي براي مدرسه، تحت پوشش قرار دهد. مدارس مجازي برپايه فناوري اطلاعات شكل گرفته‌اند و با وجودي كه نمي‌توان به طور قطع آنها را جايگزين مدارس دانست، ولي مزايا و قابليت‌هاي فراواني در امر آموزش به همراه دارند.

"مدرسه مجازي براي مستعدين" و "تخته سياه" دو نمونه از مدارس مجازي هستند كه در جهان براي آموزش مجازي پديد آمده‌اند.  اين مدارس قابليت‌هاي جالبي دارند و تحصيل در آنها جذاب است.

براي گسترش آموزش در جامعه لازم است از اين ابزار به نحو شايسته‌اي استفاده گردد و براي همه افراد جامعه امكان آموزش و تحصيل فراهم گردد.

به عنوان يك نمونه براي گسترش فعاليتهاي آموزشي در اينترنت دانشگاه MIT كليه كلاسهاي خود را به مرور برروي اينترنت و به صورت رايگان ارائه خواهد كرد. متن اين خبر در ادامه آورده شده است. "دسترسی دانشجويان به اطلاعات 'ام آی تی' رايگان خواهد بود.""جهانيان به زودی خواهند توانست به طور رايگان به اطلاعات علمی و فنی پيشرفته ترين موسسه فنی جهان دسترسی پيدا کنند . " "موسسه فنی ماساچوست (ام آی تی) مانند تقريبا تمامی موسسه های آمريکايی در اواخر دهه 90، انرژی زيادی صرف بررسی مساله نحوه بهره برداری از اينترنت کرد."

2- تجارت الكترونيك

انجام تجارت از طريق اينترنت، نه تنها خريد و فروش، بلكه همچنين سرويس‏دهي مشتري و همكاري با شركاي تجاري را تجارت الكترونيك گويند. برابر يك تعريف ساده: تجارت الكترونيكي رامي توان انجام هر گونه امور تجاري بصورت online و اينترنت بيان كردو بر حسب تعريفي ديگر عبارت است از مجموعه ارتباطات، مديريت داده و سرويسهاي امنيتي در اتوبان اطلاعات مي باشد كه لازم است:
1- قابل اطمينان باشد.
2- قابل تغيير سايز باشد.
3- قابل پيگيري عادي نباشد.
4- هماهنگ با ساير سيستم ها باشد.
5 - با روشهاي پرداخت انعطاف داشته باشد.
6-از كارايي لازم برخوردار باشد.
اين وضعيت ، شرايط براي رسيدن به 400 ميليارد دلار در سال 2003 را فراهم ساخته است.
 تجارت الكترونيك گونه جديد تجارت در مواجهه با فناوري اطلاعات است كه الزامات و پيش‌نيازهاي خاص خود را مي‌طلبد. زماني تجارت تنها به معني خريد كالا از جايي  فروش آن به جاي ديگر بود در حاليكه اكنون مفاهيم جديد پا به عرصه تجارت نهاده اند و گونه هاي جديد تجارت با استفاده از فناوري هاي جديد شكل گرفته اند. با ظهور تجارت الکترونيکي ، نقش روز افزون اينترنت بصورت يک جايگاه کليدي اقتصادي بروز نموده است. زيرا علاوه بر خريدهاي روزانه، از اينترنت براي ارائه آگهي، انتقال حواله هاي تجاري، رزو و پرداخت براي خدمات مختلف و غيره استفاده مي گردد.

·         مختصري بر تاريخچه تجارت الكترونيك :

ايده تجارت الكترونيك به سال 1970 بر مي‌گردد. در آن سال، شركت‏هاي بزرگ، شبكه‌هاي كامپيوتري را براي تبادل اطلاعات تجاري را بين خود و تامين كنندگان ايجاد نمودند و اين روش را EDI(Electronic Data Interchange) ناميدند.EDI يعني تبادل اطلاعات تجاري از يك محل به محل ديگر يا به بعبارت ديگر از يك كامپيوتر به كامپيوتر ديگر بدين وسيله مي‌توان درخواستهاي خريد يا فروش، فاكتورهاي فروش و … را بجاي فرم كاغذي بصورت الكترونيكي مبادله كرد. مزيت اين روش، هزينه كم ذخيره وبازيابي اطلاعات، دقت اطلاعات، ارتباطات سريع و كاهش بروكراسي مي‌باشد.

در سال 1993 رئيس جمهور آمريكا –بيل كلينتون – دولت فدرال را موظف به عملي‏نمودن تجارت الكترونيك در سطح آمريكا نمود كه طبق اين دستور، مي‏بايست تجارت الكترونيك تا قبل از سال 1998 با تمام قابليت‏هاي ممكن در سطح آمريكا پياده مي‏شد.

تجارت الكترونيك در ابتداي امر يك شبكه اطلاع رساني ساده بود. به اين صورت كه شركتها محصولات خود را با استفاده از صفحات وب بر روي اينترنت تبليغ مي‏كردند. با پيشرفت تجارت الكترونيك در سال 1996، امكان انجام معاملات نيز به صورت الكترونيكي ممكن شد.

·         تعريف و طبقه بندي تجارت الكترونيك :

 شكل 1 –طبقه بندي تجارت الكترونيك برحسب نواع فروشنده وخريدار

تجارت به مصرف كننده (B2C )[Business-to-Consumer]:

B2C به اين معني است كه يك سازمان كالا, خدمات و يا اطلاعات خود را به يك مصرف كننده بفروشد. اين نوع تجارت الكترونيك، عمومي ترين نوع تجارت الكترونيك مي‌باشد و شامل سايت‌هاي فروش و ذخيره برخط ميباشد. بطور مثال از اين نوع تجارت الكترونيك مي‏توان خرده فروشان برخط مثل ”آمازون” (www.Amazon.com ) كه كار فروش كتاب را انجام مي دهد و شركت‌هاي فروش مستقيم (بي‏واسطه ) مثل ”دِل”(www.Dell.com ) كه خدمات پستي ارائه مي كند را نام برد.

تجارت به تجارت (B2B )[Business-to-Business]:

B2B به اين معني است كه يك سازمان كالا يا اطلاعات يا خدمات خود را در قبال دريافت پول در اختيار سازمان ديگري قرار دهد و آن سازمان هم در قبال دريافت پول آن كالا, خدمات يا اطلاعات را مي فروشد. در واقع در اين حالت سازمان دوم خود مشتري سازمان اول مي باشد و در عين حال به عنوان فروشنده هم عمل خواهد كرد. اين نوع تجارت از عموميت كمتري برخوردار است ولي درحقيقت بازگشت سرمايه خيلي بيشتري خواهد داشت. بطور نمونه از اين نوع مي‏توان ”سيسكو” (www.Cisco.com ) و ”اينتل” (www.Intel.com ) كه هر دوي آنها سرويس دهي به مشتري و تأمين كننده را بصورت برخط ارائه مي‏دهد.

مصرف كننده به مصرف كننده (C2C)                                  :[Consumer-to-Consumer]

 در اين نوع تجارت سازمان, امكاناتي را براي مشتريان خود فراهم مي كند كه آنها بتوانند كالا, اطلاعات و خدمات خود را به مشتريان ديگر سازمان بفروشند. هر دوي اين مشتريان در واقع مشتري سازمان بوده و براي سازمان سود آورند. اين نوع، يكي از سريع الرشد ترين بخش‏هاي تجارت الكترونيك است و روشي است كه در آن اينترنت، مزاياي بسياري را بطريق بسيار ساده ارائه مي‏كند. مزيت اين نوع در اين است كه عملا خود سازمان كالا, اطلاعات يا خدماتي براي ارائه ندارد و تنها ارتباط بين مشتريانش را تسهيل مي سازد. 

 از اين دسته بطور مثال مي‌توان سايت‌هاي تبليغي طبقه بندي شده‏اي مانند” لوت” (www.Loot.com )را نام برد كه امكان فرستادن اعلاميه‏هاي اقلام فروش را فراهم ميكند و مشتريانش مي توانند اقلام خود را بر روي اين سايت تبليغ كنند, و همچنين سايت‌هاي حراجي، مثل ”e-Bay” (www.eBay.com) كه امكان گذاشتن اقلام به حراج را توسط اشخاص فراهم مي‌كند.

مصرف كننده به تجارت (C2B )[Consumer-to-Business]:

اين مقوله شامل اشخاصي مي‌شود كه خدماتشان را به شركتها ارائه دهند، براي مثال، ‌حسابداران و وكيل ها، همچنين سايت‏هايي كه براي اشخاص اين امكان را فراهم مي‏كنند كه اقلام رابراي فروش به شركت‏ها ارائه دهند.

•   مزاياي كلي تجارت الكترونيك

•   اطلاعات كامل تر

•   هزينه كمتر توليد و توزيع

•   هزينه كمتر خريد وفروش

•   تمركز دقيق تر روي مشتري

•   مزاياي استفاده از مجمع‏هاي مجازي

.
موضوع تجارت الکترونيک، بسيار گسترده است و وقتي که از اين اصطلاح استفاده میشود بايد حتما مشخص کنيم در کدام حوزه مورد  صحبت است. ممکن است حتي يک سايت ساده وب نيز بتواند  شروع تجارت الکترونيک محسوب شود. خريد و فروش سهام، شرکت در مناقصه ها، تبليغات کالا و محصولات نيز از ديگر حوزه هاي تجارت الکترونيک هستند.

یکی از بزرگترین موانع موجود بر سر راه توسعه تجارت الکترونیکی (ec) مشکل تضمین ایمنی داد و ستد به وسیله شبکه اینترنت است. جهت غالب آمدن بر این معضل جدیدترین فناوری مورد استفاده قرار می گیرد.
چه به صورت پیغام هایی که با سرعت هر چه بیشتر ارسال می شود و یا به شکل اسنادی که با سرعت برق در سطح جهان به پرواز در می آیند شبکه اینترنت باعث تغییر و تحولات عظیمی در رابطه با سرعت روش های ارتباطاتی در جهان شده است. با همه شور و نشاط اولیه جهت آگاهی بیشتر از مسایل ایمنی ( بالاخص از یک بخش تجاری به بخش تجاری دیگر) را ه هموارتر می شود. در حالیکه مکان های خرید در web سایت در نزد عامه مردم از محبوبیت در خور توجه و بالایی برخوردار هستند موسسات تجاری به وسیله شبکه اینترنت با همدیگر ارتباط برقرار می کنند. مصرف کنندگان و کاربرهای وب سایت به ویژه وقتی که با کالاهای تجاری گران قیمت سرو کار دارند خواهان ایمنی قراردادی و اطلاعاتی هستند که در زمینه ارتباطات الکترونیکی به سرعت رشد می یابند و در میان کارگزاران دولتی و نیز حمایت و پشتیبانی از اطلاعات حساس تجاری حالت مشابهی وجود دارد
 تجارب ديگران در اين زمينه ها را ناديده گرفت و يا چنين انگاشت که ما راه جديد و خارق العاده اي را مي توانيم پي ريزي کنيم. برخي امور را بايد دنباله روي کرد، برخي سوال ها فقط يک جواب دارد.

3- دولت الكترونيك

دولت الكترونيك ارايه خدمات دولتي با بهره‌گيري از فناوري اطلاعات طي بيست و چهار ساعت شبانه روز و هفت روز هفته است. . در معناي گسترده دولت الكترونيك شامل سخت افزار، نرم افزار، زير ساختار و تجهيزاتي است كه جهت انجام فعاليت‌هاي دولتي استفاده مي‌شود.

دولت الكترونيك فرصتي را براي مخاطبان دولت (مردم، اشخاص حقيقي وحقوقي) فراهم مي‌نمايد تا با استفاده از روش‌هاي الكترونيكي با دولت ارتباط برقراركنند. هدف نهايي و غايي دولت الكترونيك ارايه خدمات گوناگون دولتي، با سرعت، كيفيت و هزينه مناسب به مخاطبين دولت مي‌باشد. با توسعه دولت الكترونيك نوع ارتباط مردم و دولت تغيير مي‌كند و يك ارتباط غير‌مستقيم ولي با حداقل محدوديت‌ها  ايجاد مي‌گردد. دولت الكترونيك از نتايج توسعه فناوري اطلاعات در جهان مي‌باشد و مهمترين بستر پياده سازي آن اينترنت است.

هرچندعدّه ای دولت الکترونيکی رايک نوع تجارت الکترونيکی درسطح ايالت يا کشورمی دانند, بعضی تحوّلی را که دولت الکترونيکی به وجود خواهد آورد, همتای تحوّل ناشی از انقلاب صنعتی دراروپامی دانند. به هرحال ايده خدمات, درتمام ۳۶۵روز سال ودر تمام اوقات ۲۴ساعت, باپديدارشدن دولت الکترونيکی جامه عمل پوشيده است. دولت الکترونيکی جوانب گوناگونی دارد. ازآن جمله می توان به جنبه های تکنيکی, اقتصاداجتماعی, مردم سالارانه وموارد ديگراشاره کرد. علی رغم مزايا وقابليّتهای فراوانی که برای دولت الکترونيکی متصوّراست, موضوع تازه ای است که تحوّلات گسترده ای رابه دنبال خواهدداشت. به همين خاطر استفاده ازآن نيازبه بسترسازی مناسب درجامعه دارد.

مزاياي دولت الكترونيك

مزاياي بسياري كه دولت الكترونيك به همراه داشته، مقبوليت آنرا بين دولت‌مردان به شدت افزايش داده است به طوري كه هم اكنون بسياري از دولت‌ها در نقاط مختلف دنيا براي ورود به دنياي ديجيتال خود را آماده مي‌كنند. منافع دولت الكترونيك نه تنها نصيب دولت بلكه شامل حال مردم و بخش خصوصي نيز مي‌شود كه در ذيل به برخي از اين خدمات اشاره شده است.

·         شفافيت فعاليتهاي دولتي

·         افزايش كيفيت خدمات دولتي

·         به روز بودن خدمات دولتي

·         دسترسي بيست و چهار ساعته به خدمات دولتي

·         تسهيل فعاليتهاي تجاري و خدماتي در بخش خصوصي

·         كاهش اندازه دولت

·         كاهش هزينه هاي دولت

·         افزايش انعطاف پذيري ساختار دولت و تطابق به هنگام با تغييرات

·         كاهش تخلفات و فساد اداري

•     اركان دولت الكترونيك

فلسفه وجودي دولت تصدي اداره اموركشور و برآوردن نيازهاي شهروندان است.و اقشار مختلف مردم براساس اين وظيفه جهت رفع خواست‌هاي مشروع خود به مراكز دولتي مراجعه مي‌كنند و از خدمات گوناگون دولتي بهره‌مند مي‌شوند. مخاطبان دولت به چهارگروه شهروندان عمومي شركت‌ها و موسسات بخش خصوصي كارمندان دولتي و  بخش هايي ديگراز بدنه دولت  تقسيم مي‌شوند. اركان دولت الكترونيك نيز بر همين اساس به چهار بخش تقسيم مي‌شود:

1-Government 2 Customer(G2C)

2-  (G2B) Government 2 Business

3-  Government 2 Employee (G2E)

 4- (G2G)Government 2 Government

تاكنون بيشترين تمركز دولت‌ها در نقاط مختلف جهان بر مورد اول يعني برقراري ارتباط با مردم از طريق اينترنت و ارايه خدمات به صورت برخط مي‌باشد. و بيشترين مورد خدمات ارايه شده در اين حوزه بوده است.

•     )G2C ارتباط دولت با شهروندان)

مردم به عنوان مهمترين مخاطب دولت بخش عمده‌اي از خدمات دولتي را به خود اختصاص مي‌دهند. روزانه تعداد زيادي از شهروندان جهت انجام امورگوناگون به مراكز دولتي مراجعه مي‌كنند و از خدمات عمومي ارايه شده توسط دولت استفاده مي‌‌كنند. ارايه اين خدمات همواره براي مردم و دولت هزينه زيادي را به همراه داشته است. علاوه بر اين حفظ و ارتقا كيفيت خدمات ارايه شده نيز به عنوان دغدغه دولتمردان مطرح مي‌باشد. فناوري‌اطلاعات فرصتي را براي دولت فراهم نموده است تا خدمات گوناگون دولتي را با كيفيت، هزينه، سرعت مناسب در خدمت شهروندان قرار دهند. دامنه ارايه اين خدمات بسيار وسيع مي‌باشد در هريك از كشورها با توجه به گستردگي دولت الكترونيك اين دامنه متغير است. در ذيل به برخي خدمات ارايه شده از طريق دولت الكترونيك در كشورهاي مختلف اشاره شده است.

·   پرداخت ماليات‌

·   شركت درحراجي‌ها

·   شغل‌يابي

·   شركت درانتخابات

·   درخواست ‌گذرنامه

·    ثبت تغييرات آدرس

·   صدور شناسنامه

·   ثبت تولد ازدواج و فوت

·   درخواست تابعيت

·   وضعيت آب و هوا

·   اخبار

·   قوانين دولتي

·   جستجوي كد پستي

·   مكان يابي

·   اطلاعات وام‌ها

·   اطلاعات  سرگرمي‌ها تفريح و گردشگري

G2B ( ارتباط دولت با شركت‌ها و موسسات بخش خصوصي)

·    اطلاع از قوانين تجاري

·    پرداخت ماليات

·    ثبت اطلاعات كاركنان

·    ارايه گزارش‌هاي مالي

·    شبكه تداركات الكترونيك

·    شركت در مزايده‌ها مناقصه‌ها وحراج هاي دولتي

·    اخذ مجوز تجاري

·    ثبت شركت علامت تجاري  نتيجه تحقيقات و نوآوريها

·    مشاوره تجاري

 G2E(ارتباط دولت با كارمندان دولت)

در برخي از كشورها خدمات پست الكترونيك براي كارمندان دولتي مهيا شده است به نحوي كه هريك از كارمندان دولتي داراي آدرس پست الكترونيك مختص خود است و مي‌تواند به راحتي با ديگران ارتباط برقرار نمايد. كارمندان مي‌توانند از اطلاعيه آيين‌نامه‌هاي كاري بخشنامه‌ها و غيره به صورت برخط اطلاع حاصل كنند آنها مي‌توانند از طريق سايت‌هاي اينترنتي درخواست‌نامه‌هاي وام را تكميل نمايند و از اطلاعات وام‌ها و شرايط متقاضيان اطلاع حاصل نمايند. علاوه بر اين امكان برقراري دوره‌هاي آموزش ضمن‌خدمت براي كارمندان دولتي نيز وجود دارد. ارايه اين دوره‌ها صرفه‌جويي فوق‌العاده‌اي را براي دولت به همراه دارد. انجام فرايند مديريت نيروي انساني شامل استخدام آموزش و پرورش نگهداري سوابق و بازنشستگي براي دولت هزينه‌هاي زيادي را به همراه دارد. دولت الكترونيك ميتواند اين هزينه‌ها را به نحو چشمگيري كاهش دهد.

G2G (ارتباط دولت با بخش‌هاي دولتي)

برخي از كشورها به ايالت‌ها و يا جمهوري‌هايي تقسيم شده‌اند كه حكومت‌هاي محلي مستقر در اين بخش‌ها به عنوان نماينده حكومت مركزي وظيفه اداره كشور و ارايه خدمات به شهروندان را به عهده دارند. در برخي از ديگر كشورها نيز  شعبات وزارتخانه‌ها و ادارات دولتي در مراكز استان‌ها وظايفي دولتي و حكومتي را انجام مي‌دهند. اطلاعات در ساختار دولت از بالا به پايين و پايين به بالا در جريان است. رييس‌جمهور و وزيران در راس اين ساختار و ادارات و مراكز دولتي در نقاط مختلف كشور در پايين اين ساختار قرار دارند. سياست‌ها و تصميمات كلي، قوانين و مقررات از بالا و گزارش‌ها و نتايج برنامه‌ها از پايين به بالا در جريان است. برقراري ارتباط‌هاي‌ پيچيده در اين ساختار مستلزم وجود يك ساختار بروكرواتيك عظيم مي‌باشد. ساختاري كه از انعطاف‌پذيري لازم برخوردار نيست. تصميم‌گيري در راس آن متمركز شده ‌است. كنترل‌ها‌ در آن يه سختي صورت‌مي‌گيرد و علاوه بر اين حجم عظيمي از بودجه دولت صرف برپانگهداشتن اين ساختار مي‌‌گردد. در دولت الكترونيك با توسعه شبكه‌هاي ارتباطي، اين ارتباط‌ها به سادگي برقرار‌ مي‌شوند. هزينه‌هاي دولت كاهش خواهد يافت وكارايي بخش دولتي نيز با افزايش جشم‌گيري روبرو خواهد شد. عدم تمركز در تصميم‌گيري و افزايش اختيارات بخش هاي استاني و ايالتي از اثرات ايجاد دولت الكترونيك است. برخي از خدماتي كه توسط دولت الكترونيك براي بخش‌هاي دولتي مهيا شده است از اين قرار هستند:

·         پست الكترونيك

·         كنفرانس‌هاي تصويري

·         پايگاه هاي داده اشتراكي

·         تهيه نرم افزارهاي عمومي

برای مثال از نمونه خدمات دولت الکترونيکی برزيل اولين راى‏گيرى تمام الكترونيكى در برزيل انجام شد.مقامهاى ژاپن و كشورهاى آمريكاى لاتين، علاقه خود را نسبت‏به سيستم الكترونيكى راى‏گيرى در برزيل اعلان كردند.روزنامه «ال پائيس‏» چاپ مونته ويدئو پايتخت اروگوئه، روز دوشنبه نوشت: مقامهاى اين كشور، به منظور كسب تجربه از سيستم راى‏گيرى الكترونيكى كه براى اولين بار روز يكشنبه در جريان انتخابات مسئولان ايالتهاى برزيل، مورد استفاده قرار گرفت، در اين كشور حضور يافتند. سازمان برگزارى انتخابات برزيل اعلان كرد: علاوه بر مقامات اروگوئه، مقامهاى آرژانتين، ژاپن، پاراگوئه، پرو، كلمبيا، بوليوى، كاستاريكا و پاناما نيز به منظور مطالعه اين روش راى‏گيرى، در برزيل حضور داشتند. در اين انتخابات، 110 ميليون نفر شركت كردند و راى‏گيرى براى انتخاب شهردار و مشاوران 5 هزار و 656 شهردارى در اين كشور، انجام شد. آراء اخذ شده، از طريق 353 هزار و 780 ترمينال الكترونيكى كه به صورت صندوق راى‏گيرى تهيه شده بود، انجام گرفت .

4- بانكداري الكترونيك

بانکداری الکترونيکی شالوده اصلی راه اندازی تجارت الکترونيکی است. بانكداري الكترونيك از نظر ماهيت فعاليت و خدمات قابل ارائه به مشتريان هيچ تفاوتي با عملكرد جاري بانكداري سنتي و معمولي ندارد به عبارت ديگر در بانكداري الكترونيك تقريبا همان گردش كاري وجود خواهد داشت كه در بانكداري معمولي با سيستم دستي اعمال ميشده است و همان خدمات عرضه خواهد شد كه در بانكداري تجاري معمولي صورت مي گيرد با اين تفاوت كه در بانكداري الكترونيك كليه مراحل اجرائي با استفاده از تجهيزات فناوري اطلاعات انجام مي‌شود.

1-  بانكداري مجازي الكترونيكي                Electronic virtual banking

2-                                                بانكهاي مجهز به سيستم و تجهيزات الكترونيكي Electronic branches

بانك‌هاي مجازي (نوع اول) عمدتاً‌ از طريق شبكه‌هاي مخابراتي و اينترنتي به عرضه خدمات  مي‌پردازند و مشتريان با استفاده از كامپيوتر و اينترنت مي‌توانند نسبت به انجام عمليات بانكي اعم از جابجايي پول،صدور حواله, دستور پرداخت و ... اقدام نمايند. با توجه به اين روند, اين گونه بانكها از نظر ارائه سرويس و خدمات هيچ محدوديتي از نظر زماني و حوزه جغرافيايي نداشته و كليه امور را بدون استفاده از كاغذ و بر اساس سيستم هاي ‍Paper Less انجام مي‌دهند.

در بانكهاي نوع دوم كه مجهز به سيستم و تجهيزات الكترونيكي‌اند روند به شكل ديگري است. در اين سيستم، ارائه خدمات به مشتريان به دليل استفاده از تجهيزات مكانيزه با سرعت و سهولت بيشتري صورت مي‌گيرد. آنچه در ايران و در حال حاضر در سيستم بانكي كشور وجود دارد تقريباً از نوع دوم مي‌باشد وجود شعبات گسترده در سطح كشور، توسعه دستگاههاي خودپرداز([3](ATM، و اجراي سيستم‌هاي تلفنبانگ نيز مبين اين امر است در اين حالت عمدتاً بخشي از عمليات انتقال منابع بصورت الكترونيكي صورت مي‌گيرد.

5- شهر الکترونيکی

اگر بگوييم كه در تعريف عصر اطلاعات از واژه‌هايي مانند فكس، مودم، كابل فيبر نوري، ماهواره‌هاي ارتباطي، E-mail، اينترنت، Videoconferencing، بزرگ‌راه اطلاعاتي، واقعيت‌ مجازي و Multimedia استفاده مي‌شود، مي‌توانيم ادعا كنيم كه فضاي شهر و محله،‌ هم در حال دگرگوني و تحول است. با اين ديد، تكنولوژي اطلاعات ابزاري است براي ايجاد يك منطق سازمان‌‌دهنده‌ي جديد.
در شروع هزاره سوم، فناوري اطلاعات بعنوان عمده‌ترين محور تحول و توسعه در جهان منظور شده و دستاوردهاي ناشي از آن نيز به گونه‌اي با زندگي مردم عجين گرديده كه روي‌گرداني و بي‌توجهي به آن، اختلالي عظيم را در جامعه به وجود مي‌آورد. در اين راستا وجود شهرهاي الكترونيكي و اينترنتي در هر كشوري مي‌تواند زمينه حضور تدريجي، منطقي، علمي و اقتصادي اين پديده ارزشمند را فراهم نمايد كه در حال حاضر معيار سنجش توان علمي و قدرت كشورها براي توليد، توزيع و استفاده از دانش است. مطالعات و بررسي‌هاي كارشناسي و اقدامات صورت گرفته پيرامون توسعه فناوري اطلاعات در جهان نشان داده است كه حركات انفرادي و توسعه پراكنده در اين زمينه عموماْ موفق نبوده و از كيفيت و مطلوبيت مناسبي برخوردار نيست. به همين دليل اغلب كشورهاي پيشرفته‌، توسعه فناوري اطلاعات و عموميت بخشيدن به استفاده از آن توسط مردم را از طريق سيستم‌هاي يكپارچه در قالب شهرها و شهرداري‌هاي الكترونيكي دنبال مي‌كنند. . شهر الكترونيك، شهري است كه اطلاعات و خدمات مورد نياز شهروندان به صورت شبانه‌روزي از طريق اينترنت قابل دسترسي باشد.

هر كشور متناسب با موقعيت‌هاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي خود اهداف خاصي را در رابطه با ايجاد شهرهاي الكترونيكي مد نظر قرار مي‌دهد. بر اين اساس همه شهرهاي الكترونيكي جهان الزاماْ داراي اهداف مشابهي نيستند و ممكن است در برخي زمينه‌ها با يكديگر داراي تفاوت باشند، اما در مجموع اهداف مشترك فراواني را در بين آنها مي‌توان يافت. توسعه اقتصاد پايدار و قابل رقابت، ترفيع مديريت شهري، اجراي طرح جامع شهر، بهبود بخشيدن به كيفيت خدمات و بالا بردن استانداردهاي زندگي شهروندان همراه با حفظ هويت فرهنگي، افزايش نرخ حضور شهروندان در تصميم‌گيري‌ها، آماده كردن شهروندان براي زندگي در جامعه دانش محور، ارائه خدمات شهرداري‌ها بصورت روي‌خط بدون تعطيلي و در همه اوقات شبانه‌روز و بدون محدوديت مكاني بخشي از اهداف شهرهاي الكترونيكي محسوب مي‌گردد. هم چنين توسعه امكانات خدماتي، فرهنگي، آموزشي، تجاري، فني و تخصصي بصورت يكسان به همه شهروندان مي‌تواند نمايانگر بخش ديگري از اهداف يك شهر الكترونيكي تلقي شود. مفهوم جديدي كه در همين رابطه مطرح شده، شهروند الكترونيك است. فردي را كه با فناوري اطلاعات آشنا باشد و توانايي استفاده از امكانات شهر الكترونيك را نيز داشته باشد را شهروند الكترونيك گويند. شهر الكترونيك مزاياي زيادي براي شهروندان و مخاطبين شهر به همراه دارد. بهبود كيفيت زندگي، صرفه‌جويي در زمان و هزينه و بهبود كيفيت خدمات دولتي برخي از اين خدمات است.

1.       تاريخچه شهرهاي الكترونيك جهان

اولين اقدامات كلان و اساسي جهت ايجاد دولت الكترونيك در جهان، به برنامه توسعه فناوري اطلاعات سنگاپور در سال 1992 برمي‌گردد. پس از آن در سال 1993 ميلادي، پروژه توسعه زيرساختار ملي آمريكا جهت گسترش زيرساختار فناوري ارتباطات و اطلاعات ، تدوين و راه‌اندازي شد. كشور كره جنوبي نيز در اين سال، طرح توسعه زيرساختار ملي فناوري ارتباطات و اطلاعات خود را ارائه و آماده اجرا كرد. كشورهايي مانند ژاپن، تايوان و انگلستان نيز در طي سال‌هاي 1993 تا 1996، برنامه‌‌هاي كلاني را در اين زمينه دنبال نموده‌اند. تاريخ دقيقي از زمان ايجاد شهرهاي الكترونيك در دسترس نيست. اما مي‌توان اذعان داشت كه طرح ايجاد اين شهرها به زمان ايجاد و توسعه دولت الكترونيك در جهان مرتبط مي‌باشد. بدين‌ترتيب بيش از يك دهه از ايجاد اولين شهرهاي الكترونيك جهان نمي‌گذرد و در اين فاصله شهرهاي الكترونيك بزرگي چون برلين، بوستون، تورنتو و شهر اينترنتي دبي ايجاد شدند.

2.       شهرهاي الكترونيك برتر جهان

هرچه بيشتر از توسعه فناوري اطلاعات مي‌گذرد شهرهاي بيشتر در جهان به جرگه شهرهاي الكترونيك مي‌پيوندند. البته بيشتر اين شهرها در كشورهاي توسعه يافته شكل مي‌گيرند. لازم به ذكر است كه دو رويكرد اساسي براي توسعه شهرهاي الكترونيك وجود دارد. اول، رويكرد توسعه شهرهاي الكترونيك به عنوان بستر مناسب براي توسعه فناوري اطلاعات كه از جمله اين شهرها مي‌توان شهر اينترنتي دبي نام برد. اين شهر با فراهم نمودن زيرساختار و پي‌بستر مناسب، به محل فعاليت نمايندگي‌هاي بزرگترين شركت‌هاي نرم‌افزاري دنيا تبديل شده است. رويكرد دوم، توسعه شهرهاي الكترونيك، استفاده از قابليت‌هاي فناوري اطلاعات براي ارايه خدمات مطلوب شهري به شهروندان است. البته در برخي موارد هر دو رويكرد با يكديگر به كاربسته مي‌شوند. در اين بخش رتبه‌بندي برترين شهرهاي الكترونيك جهان آورده شده است كه در اين مقايسه شهرهايي از هر دو رويكرد با يكديگر مقايسه شده‌اند. به عنوان مثال دره سيليكون آمريكا[4] از نوع اول و شهر الكترونيك تايپه از نوع دوم مي‌باشد. بر طبق اين تحقيقات كه در جولاي سال 2000 توسط مجله آمريكايي IT magazine Wired در بين 46 شهر جهان انجام شده نتايج زير در مورد رده بندي شهرهاي الكترونيك بدست آمده است  كه اين نتايج در جدول  5-2 نشان داده شده‌است.

    جدول 5-2-برترين شهرهاي الكترونيك جهان در سال 2000 ميلادي

در جدول 5-3 نيز برترين شهرهاي الكترونيك اروپا به ترتيب رتبه آورده شده‌است.  اين رده‌بندي در سال 2002 ميلادي صورت گرفته‌است.

جدول 5-3- برترين‌شهرهاي الكترونيك اروپا در سال 2002 ميلادي

·        خدمات شهرهاي الكترونيك جهان

بررسي‌هاي انجام شده در مورد شهرهاي الكترونيكي جهان نشان داده است كه دامنه خدماتي كه مي‌تواند توسط شهرهاي الكترونيكي ارائه شوند، از يك ديدگاه در سه مقوله ذيل مي‌گنجند:

1- خدمات مرتبط با زندگي شهروندان

2-  خدمات تجاري شهر

3- خدمات اطلاع‌رساني و توريستي

خدمات مرتبط با زندگي شهري، آن‌دسته از خدماتي هستند كه براي رفاه حال شهروندان ساكن شهر فراهم شده‌اند- براي مثال پرداخت قبوض، جرائم و ماليات-، خدمات تجاري شهر، آن گروه از خدمات را تشكيل مي‌دهند كه به منظور تسهيل امر تجارت در شهر براي تجار شهر فراهم شده‌‌‌اند- مانند خريد و فروش بر خط و مناقصه برخط- ، و خدمات اطلاع رساني و توريستي، اطلاعات مفيدي را براي بازديدكنندگان از شهر فراهم مي‌‌كنند و امرگردشگري را تسهيل مي‌نمايند- از جمله اطلاعات مرتبط با پارك‌ها، اماكن تفريحي و ديدني شهر.

• مزاياي شهر الكترونيك

از آنجا كه در شهر الكترونيك اكثر كارها بصورت الكترونيكي انجام مي‌شوند، بنابراين شهر الكترونيك مي‌تواند مزاياي زيادي را به‌همراه داشته باشد كه بعضي از اين مزايا در زير ليست شده‌اند.

1.       فراهم آوردن خدمات اينترنت باكيفيت و سرعت بالا براي شهروندان

2.       فراهم‌آوردن كانال‌هاي آموزشي متفاوت و محيط آموزشي مادام العمر

3.      بهبود كيفيت زندگي مردم

4.      ارائه خدمات يك مرحله‌اي[6] به شهروندان

5.      تقويت رقابت تجاري شهر و ايجاد فرصت‌هاي تجاري بيشتر توسط تجارت الكترونيك

6.      ارتباط بهتر سازمان‌ها و ارگان‌هاي مختلف شهري

7.       دسترسي 24 ساعته به خدمات شهري

8.       افزايش مشاركت مردم در اداره شهر

9.      كاهش ترافيك شهر با توجه به كاربرد اينترنت در فعاليت‌هاي شهري شهروندان

10.      كاهش آلودگي هوا با كاهش ترافيك شهري

11.      همسو‌سازي سرمايه‌گذاري‌ها با نيازهاي شهروندان و شهر

12.      تسريع در برطرف شدن مشكلات ايجاد شده در شهر با ارتباط مستقيم شهردار با شهروندان

13.      صرفه جويي در وقت و انرژي

14.      جلوگيري از سرمايه‌گذاري بيشتر روي روش‌هاي قديمي اداره شهر.

15.      ايجاد زيرساختار لازم براي توسعه‌هاي آتي شهر

16.      كاهش فساد اداريافزايش نظم در فعاليت‌هاي شهر با استفاده از سيستم اطلاعاتي جامع.

17.      افزايش سطح آگاهي عموم

18.      درآمد ثابت شهري با بوجود آمدن يك سيستم با ثبات گردش پول در جامعه

19.      نشر فرهنگ و عقايد

20.      مديريت و نظارت واحد شهري

منابع و ماخذ:

[1]Michael J. Kayes  ,Montgomery County

       www.montgomeryny.com

[2]Bradley Birge   City of Saratoga Springs

        www.saratoga-springs.org

[3]James Koury  ,City of Oneonta

          www.oneonta.ny.us

[4]Melissa Sonne  ,Rockland County

       www.co.rockland.ny.us

[5] State By State, NIC's Networks Develop What Consumers Want From eGovernment , PR Newswire
March 14, 2001

[6] The New City of Ottawa Selects Deloitte Consulting And NIC to Build and Manage its eGovernment Portal.Alliance Awarded its First International eGovernment,Enterprise Portal Contract, OTTAWA, Nov. 29 /PRNewswire/ [7]http://www.epiclearning.com/exchange/elearning.asp

[8] http://www.planitusa.com/services

[9] http://www.e-government.govt.nz/portal/index.asp

[10] صنايعي و فتحي ، بازاريابي وتجارت الكترونيك ، مجموعه

مقالات همايش جهاني و شهرهاي الكترونيكي و اينترنتي درجزيزه كيش، 1380.
[11] زاهدي، شمس السادات، مقاله، نقش فن آوري هاي نوين ارتباطي درمديريت دموكراتيك جامع، دانشگاه علوم طباطبايي.
[12] ابراهيمي و بختياري، دولت الكترونيكي، مجموعه مقالات